Της:
Π. Σιφνιού
Κοινωνιολόγος-ΜΑ Εγκληματολογιας
Υ.Διδ. Παντείου
Το φαινόμενο της εμφάνισης αντικοινωνικής συμπεριφοράς[1] από τους ανήλικους αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους θεωρητικούς προβληματισμούς και ερευνητικά αντικείμενα της πλειοψηφίας των εγκληματολογικών- και όχι μόνο- σχολών. Πολυάριθμα είναι τα δημοσιεύματα της εγχώριας και διεθνούς βιβλιογραφίας σχετικά με τον προσδιορισμό των παραγόντων που συντελούν στην εμφάνιση μίας τέτοιας συμπεριφοράς, καθώς και στους πιθανούς τρόπους αντιμετώπισης της.
Αντικείμενο τέτοιων ερευνών έχουν αποτελέσει διάφορες
υποομάδες ανηλίκων (ηλικιακές, φύλου,
πολιτισμικές, κοινωνικές, φυλετικές, κλπ), των οποίων ο πληθυσμός έχει αναγνωριστεί πως βρίσκεται «σε
κίνδυνο» [2](in risk) μελλοντικής παρουσίασης
αντικοινωνικής συμπεριφοράς. Μία από αυτές αποτελούν και οι ανήλικοι οι οποίοι
μεγαλώνουν μακριά από τη βιολογική τους οικογένεια, είτε σε κάποιο ίδρυμα
παιδικής προστασίας είτε υπό συνθήκες υιοθεσίας ή αναδοχής. Οι εγχώριες
προσεγγίσεις αφορούν κυρίως ορφανοτροφεία και ιδρύματα παραδοσιακού κλειστού
τύπου μεταχείρισης και φροντίδας ανηλίκων. Τα αποτελέσματα των ερευνών αυτών
έχουν οδηγήσει στη δημιουργία μίας σχεδόν παγιωμένης άποψης περί πληθυσμού εν
δυνάμει παραβατικού. Τι συμβαίνει όμως με τους ανηλίκους που ναι μεν μεγαλώνουν
εκτός οικογενείας, αλλά φιλοξενούνται σε ιδρυματικά περιβάλλοντα διαφορετικής
προσέγγισης, εναλλακτικού ίσως χαρακτήρα; Πιο συγκεκριμένα, σε οργανισμούς
παιδικής προστασίας, που δεν εντάσσονται στα πλαίσια της παγιωμένης,
αναχρονιστικής και κακοποιητικής (θα μπορούσαμε να πούμε) κρατικής κοινωνικής
πολιτικής, η οποία ακολουθείται από την αρχή σχεδόν της ύπαρξης του κοινωνικού
κράτους μέχρι και σήμερα. Το ερώτημα δηλαδή, που προκύπτει είναι αν καταρχήν, οι
ανήλικοι που ζουν σε ένα ίδρυμα διαφορετικού τύπου παιδαγωγικής προσέγγισης,
συνυφασμένη με τις σύγχρονες παιδαγωγικές τάσεις, παρουσιάζουν στοιχεία
αντικοινωνικότητας και αν ναι, ποια είναι τα χαρακτηριστικά στοιχεία αυτών των
συμπεριφορών. Επιπλέον διερευνάται σε ένα δεύτερο επίπεδο ο τρόπος που αντιδρά
σε αυτό το φαινόμενο ένα τέτοιου τύπου ίδρυμα.
Το παρόν κείμενο, επιχειρώντας να αναδείξει αυτό το
ζήτημα, παρουσιάζει μέρος των αποτελεσμάτων ποιοτικής έρευνας[3]
που έγινε στο σωματείο παιδικής προστασίας «Παιδικό Χωριό SOS». Ο λόγος που επιλέχτηκε ο
συγκεκριμένος οργανισμός είναι διττός. Καταρχάς, ο ανήλικος πληθυσμός που
φιλοξενεί ανταποκρίνεται στην πλειοψηφία των χαρακτηριστικών (risk factors) που έχουν αναγνωριστεί πως
λειτουργούν ως παράγοντες μελλοντικής εμφάνισης αντικοινωνικής, αλλά και
παραβατικής συμπεριφοράς[4]
. Καθώς πρόκειται για παιδιά που προέρχονται από οικογένειες με σοβαρά
κοινωνικο-οικονομικά προβλήματα, με ιστορικό κακοποίησης, σοβαρής παραμέλησης
και εγκληματικότητας των γονέων, με ψυχιατρικά ζητήματα, αλλά και με μία
κοινωνικά στιγματισμένη ταυτότητα. Επιπλέον, το Παιδικό Χωριό SOS επιλέχτηκε λόγω του
εναλλακτικού, για τα ελληνικά δεδομένα, τρόπου προσέγγισης του ζητήματος της
προστασίας ανηλίκων, καθώς το πρόγραμμα του λειτουργεί με βάση το οικογενειακό
πρότυπο διαβίωσης και φροντίδας. Είναι ανοιχτό στην κοινωνία, υπάρχει συνεχής
επαφή και σχέση στήριξης στα παιδιά, ακόμα και μετά την ενηλικίωση και
αυτονόμηση τους από το πρόγραμμα και τέλος αποτελεί κομμάτι ενός διεθνούς οργανισμού,
ο οποίος διαρκώς εξελίσσεται και δεν παραμένει δογματικά προσκολλημένος στην
αρχική του γραμμή προσέγγισης[5].
Έρευνα
Η ποιοτική έρευνα πραγματοποιήθηκε σε δύο επίπεδα.
Αρχικά έγιναν συνεντεύξεις σε «παιδιά SOS» που είχαν φιλοξενηθεί και μεγαλώσει
στον οργανισμό και στη συνέχεια ακολούθησε έρευνα στα αρχεία των φακέλων όλων
των παιδιών που έχουν ολοκληρώσει τα προγράμματα του οργανισμού και τελικά
αυτονομηθεί από αυτόν ως ενήλικες
πλέον. Με τον τρόπο αυτό επιχειρείται να παρουσιαστεί μία προσέγγιση
διαφορετική από μία στείρα ποσοτική καταγραφή ποσοτικών στοιχείων που
σχετίζονται με την αντικοινωνική συμπεριφορά του συγκεκριμένου πληθυσμού και να
δοθεί λόγος στα ίδια τα άτομα που έχουν φιλοξενηθεί, προβάλλοντας τις απόψεις
τους γύρω από το ζήτημα.
Καταγραφή Στοιχείων
Πρόκειται για εκτενής έρευνα στους φακέλους όλων των
παιδιών (115 άτομα), που έχουν αποχωρήσει από τον οργανισμό από την αρχή
λειτουργίας του πρώτου προγράμματος του(1982) μέχρι σήμερα (11/2011).
Συλλέχθηκαν στοιχεία σχετικά με τις μορφές αντικοινωνικής συμπεριφοράς που
εμφάνισαν, τους παράγοντες που κρίθηκε πως μπορεί να οδήγησαν σε αυτές, αλλά
και τον τρόπο χειρισμού του
προβλήματος από τον οργανισμό.
Από τα 115 άτομα που έχουν αυτονομηθεί, οι 22 (19%)
εμφάνισαν κάποιο είδος αντικοινωνικής συμπεριφοράς από την αρχή της φιλοξενίας
τους στον οργανισμό μέχρι σήμερα. Η συγκεκριμένη ομάδα ατόμων (τα 22 άτομα) μας
απασχόλησε για περαιτέρω διερεύνηση, από την οποία αναδείχθηκαν και
παρουσιάζονται τα εξής ποσοτικά στοιχεία:
Α. Συμπεριφορά
Από τους 22 που εμφάνισαν αντικοινωνική συμπεριφορά,
οι 13 (59%) ενεπλάκησαν σε ποινικό αδίκημα. Οι υπόλοιποι 9 δεν εξέλιξαν τη
συμπεριφορά τους σε παραβατική.
Β. Φύλο
Οι 20 (90,9%) είναι αγόρια και τα 2 κορίτσια
Γ. Ηλικία
Σχετικά με την ηλικία που πρωτοεμφάνισαν αντικοινωνική
συμπεριφορά, οι 18 (81%) ήταν έφηβοι, οι 2 ενήλικες και 3 παιδιά.
Δ. Ψυχιατρικό πρόβλημα
Στους 6 από του 22 (27,27%) διαγνώστηκε κάποιο
ψυχιατρικό πρόβλημα, ενώ οι υπόλοιποι 16 (72,72%) ήταν ψυχιατρικά υγιείς.
Ε. Είδος συμπεριφοράς-αδικήματος
Οι συχνότερες αντικοινωνικές συμπεριφορές και
αδικήματα που εμφάνισαν ήταν: κλοπές (68%), φυγές (59%), επιθετικότητα (50%),
σκασιαρχείο (50%), χρήση ουσιών (50%). Με βάση αυτά τα στοιχεία παρατηρείται
πως το σημαντικότερο ποσοστό αντικοινωνικής συμπεριφοράς αποτελείται από
πράξεις που στρέφονται εναντίων των ίδιων. Παράλληλα, αδικήματα που
εμφανίζονται συχνά στον ευρύτερο ανήλικο πληθυσμό, στα συγκεκριμένα άτομα
παρουσιάζονται σε ένα εξαιρετικά χαμηλό ποσοστό. Για παράδειγμα οι φθορές ξένης
περιουσίας αφορούσαν το ποσοστό του 9% και παραβάσεις κοκ μόλις το 4,5%.
Σημαντικό επίσης είναι το ότι το 66,6% των περιπτώσεων κλοπής συνδέονται με τη
χρήση ναρκωτικών ουσιών.
ΣΤ. Παραβατικότητα γονέων
Σημαντικό είναι το ποσοστό (63%) των ατόμων των οποίων
οι γονείς είχαν παρουσιάσει στο παρελθόν παραβατική συμπεριφορά. Ενώ ακόμα πιο
ενδιαφέρον είναι το ποσοστό (36%)εκείνο που δείχνει ταύτιση συμπεριφορών σε
επίπεδο πράξεων μεταξύ γονέων και παιδιών, χωρίς όμως να έχουν ζήσει μαζί τους,
αφού τα παιδιά αυτά μεγαλώνουν και κοινωνικοποιούνται στο περιβάλλον του
ιδρύματος.
Ζ. Μέτρα επίσημου κοινωνικού ελέγχου
Εδώ είναι σημαντικό να γίνει διαχωρισμός μεταξύ των
ατόμων που εμφάνισαν αντικοινωνική συμπεριφορά μεν αλλά δεν προέβησαν σε κάποιο
ποινικό αδίκημα δε, και εκείνων που αυτήν την συμπεριφορά την εξέλιξαν σε
παραβατική.
Στην πρώτη περίπτωση δεν χρειάστηκε να επέμβει ο
επίσημος κοινωνικός έλεγχος με κάποιο μέτρο, καθώς θεωρούταν πως ο έλεγχος και
η επιτήρηση του οργανισμού ήταν επαρκής.
Στην δεύτερη περίπτωση (παραβατικοί) όμως η εμπλοκή
των φορέων αυτών είναι αρκετά έντονη. Αναλυτικά:
-
Καταδικαστική απόφαση σε φυλάκιση είχαν 9 άτομα, δηλαδή το
69% εκ των παραβατικών και το 40% των
αντικοινωνικών στο σύνολο τους .
-
Όσο βρίσκονταν υπό την φροντίδα-επιμέλεια του οργανισμού τους
επιβαλλόταν κυρίως (με ποσοστό 77%) αναμορφωτικά μέτρα με συχνότερο εκείνο της
ανάθεσης τους σε κάποιον επιμελητή ανηλίκων.
-
Από τους 9 που φυλακίσθηκαν οι 7 (78%) δεν βρίσκονταν εκείνη
την περίοδο υπό την επιμέλεια του οργανισμού, καθώς είχαν ολοκληρώσει το
πρόγραμμα και είχαν αυτονομηθεί.
Η. Εξέλιξη συμπεριφοράς μετά την αυτονόμηση τους από
τον οργανισμό
Και σε αυτήν την κατηγορία παραμένει ο ίδιος
διαχωρισμός μεταξύ αντικοινωνικότητας χωρίς ποινική παράβαση και
παραβατικότητας.
Στην πρώτη περίπτωση λοιπόν το 100% των ατόμων είχαν
θετική εξέλιξη. Δεν εμφανίζουν δηλαδή πλέον στοιχεία αντικοινωνικότητας και
ζουν ισορροπημένα.
Αντίθετα, από τα άτομα που εμφάνισαν παραβατική συμπεριφορά,
μόνο το 31% (4 άτομα) αντιμετώπισε το πρόβλημα και έχει βελτιωμένη πορεία. Ενώ,
το 69% (9άτομα)συνεχίζει ακόμα και σήμερα να έχει σοβαρή εμπλοκή με το νόμο. Παρόλα
αυτά όμως παραμένει χαμηλό ποσοστό στο σύνολο των ανεξάρτητων, αφού αγγίζει
μόλις του 7,82%.
Συνεντεύξεις
Το δείγμα των συνεντεύξεων αποτελείται από ενήλικες
ηλικίας 20 έως 36 ετών, οι οποίοι έχουν φιλοξενηθεί στο Παιδικό Χωριό SO.S. Βάρης και αργότερα στη
Στέγη Νέων του Παιδικού Χωριού SOS[6]. Σήμερα είναι είτε πλήρως
ανεξάρτητοι και αυτόνομοι, είτε βρίσκονται στη διαδικασία αποχώρησης από τα
προγράμματα του οργανισμού και στην προσπάθεια ανεξαρτητοποίησης.
Οι συνεντεύξεις ήταν προσωπικές, μη
τυποποιημένες. Ο βασικός κορμός
τους, δομήθηκε γύρω από τρείς βασικούς τομείς: 1) παιδιά θύτες, 2)παιδιά
θύματα και 3) πρόληψη αντικοινωνικής συμπεριφοράς.
Συμπερασματικά, κατά την ανάλυση των συνεντεύξεων
αποκαλύφθηκαν κοινά σημεία- απόψεις των συνεντευξιαζόμενων, σχετικά με το
φαινόμενο της εμφάνισης αντικοινωνικής συμπεριφοράς στον οργανισμό, αλλά και τη
λειτουργία του προγράμματος. Τα σημαντικότερα σημεία (ανά κατηγορία) στα οποία
υπήρξε σύγκληση και συχνά απόλυτη ταύτιση απόψεων είναι τα εξής:
Α. Εμφάνιση αντικοινωνικής συμπεριφοράς
-
Όλοι υποστηρίζουν πως υπήρχε αντικοινωνική συμπεριφορά από τα
παιδιά κατά τη διαμονή τους στο SOS. Επίσης, είναι όλων πεποίθηση πως τα
τελευταία χρόνια λειτουργίας του οργανισμού η εμφάνιση τέτοιων περιστατικών
είναι πιο συχνή, αλλά και πιο σοβαρής μορφής.
-
Οι μορφές αντικ. συμπεριφορές που αντιλήφθηκαν είναι κυρίως:
βία, μικροκλοπές, χρήση ναρκωτικών. Τα παιδιά μικρότερης ηλικία (21-24) μίλησαν
για σεξουαλική κακοποίηση, αιμομιξία.
«…θυμάμαι ένα παιδί, όταν πρωτοήρθαν, που πήρε τα αδέρφια του
και έφυγαν. Τα έκρυψε, χάθηκαν. Τους έψαχναν και τους βρήκαν την επόμενη μέρα.
Στα κανάλια είχαμε βγει. Τα ίδια παιδιά έκαναν και σεξ μεταξύ τους, αιμομιξία.
Υπήρχαν και βίαιες συμπεριφορές. Τα παιδιά μεταξύ τους, αλλά και εναντίων των
μαμάδων. Μία από αυτές τραυματίστηκε κιόλας.» (Χ. 25 ετών)
-
Αποδέκτες αυτής της συμπεριφοράς ήταν άτομα τόσο εντός του
οργανισμού (μητέρες SOS, παιδαγωγοί, άλλα παιδιά), όσο και εκτός(κυρίως συμμαθητές,
από τους οποίους εκλάμβαναν ρατσιστική συμπεριφορά). Έκαναν λόγο και για
σύσταση συμμορίας με σκοπό την υπεράσπιση τους απέναντι σε συμπεριφορές
περιθωριοποίησης τους.
«Υπήρχαν τέτοια περιστατικά. Εκτός και εντός του
χωριού. Για παράδειγμα αρκετές μικροκλοπές. Βία κυρίως εντός SOS, μεταξύ μας. Αλλά και σε
περιπτώσεις έξω όπου μας ενοχλούσαν, μόνο τότε. Μαζευόμασταν και πηγαίναμε και
τους βρίσκαμε. Από ναρκωτικά δε άλλο τίποτα. Υπήρχαν πολλά.» (Α. 22 ετών)
Β.
Θυματοποίηση παιδιών
-
Κοινή τοποθέτηση ήταν η ύπαρξη κακοποιητικής συμπεριφοράς εκ
μέρους κάποιων μητέρων SOS, υπό μορφή σωματικής αλλά και ψυχολογικής βίας. Αυτό
συνέβαινε κυρίως τα αρχικά χρόνια λειτουργίας του οργανισμού, όπου σύμφωνα
πάντα με τους συνεντευξιαζόμενους, δεν υπήρχε επαρκής εκπαίδευση, ήταν
δυσκολότερος ο έλεγχος τους λόγω μειωμένου εξειδικευμένου προσωπικού και ήταν
πολύ δύσκολη η ανεύρεση διατεθειμένων γυναικών τότε να ασκήσουν το συγκεκριμένο
επάγγελμα.
-
Στις ερωτήσεις σχετικά με την επαφή τους με τους υπόλοιπους
κοινωνούς της περιοχής υπήρξε κοινή τοποθέτηση για περιθωριοποίηση και
διαχωρισμό εναντίων τους. Χαρακτηριστική είναι η έκφραση «sosακι», με την οποία
αναφέρονταν απέναντι τους οι συμμαθητές τους. Η αντίδραση τους διαχωριζόταν σε
δύο κατηγορίες. Στην πρώτη ανήκαν τα παιδιά εκείνα που προσπαθούσαν να περνούν
απαρατήρητα και να μην δίνουν στόχο για περαιτέρω σχολιασμό. Απέφευγαν
οποιαδήποτε σχέση με άτομα εκτός του ιδρύματος. Τα παιδιά της δεύτερης
κατηγορίας προσπαθούσαν να αποδείξουν την «ανωτερότητα» τους, όπως έλεγαν, σε
σχέση με τα υπόλοιπα παιδιά και την ψυχική τους δύναμη, αφού σε σχέση με εκείνα
είχαν να αντιμετωπίσουν σημαντικές προσωπικές δυσκολίες. Στην πλειοψηφία τους
συμμετείχαν στις ευρύτερες παρέες του σχολείου και στις δραστηριότητες που
διοργάνωνε το σχολείο.
«… ρατσισμός από καθηγητές,
συμμαθητές και από άτομα μεγάλης ηλικίας, οι οποίοι ασκούσαν αρνητική κριτική.
Όλο τους φταίγαμε και τίποτα δεν κάναμε σωστά. Και οι καθηγητές την ίδια
συμπεριφορά είχαν. Τα παιδιά ήταν
τα χειρότερα. Μας φώναζαν ορφανά, χωρίς μάνα και πατέρα. Τα σοσάκια. Ήμασταν
δακτυλοδεικτούμενοι. Πολλοί από εμάς ντρεπόντουσαν να πηγαίνουν στο σχολείο με
το λεωφορειάκι του sos και πήγαιναν με τα πόδια.» (Π. 27 ετών)
-
Οι κοινωνικοί φορείς, με τους οποίους είχαν έρθει σε επαφή,
κρίνονταν θετικά καθώς, όχι μόνο δεν προέβαιναν σε διακρίσεις εναντίον τους
αλλά έκαναν και προσπάθειες για την ομαλή ένταξη τους στις εκάστοτε κοινωνικές
ομάδες (σχολική τάξη, αθλητικά σωματεία, ωδεία κτλ). Ιδιαίτερα οι φορείς του
επίσημου κοινωνικού ελέγχου (αναφέρθηκαν σε αστυνομία και δικαστήρια)
αξιολογούνταν ως ιδιαίτερα προστατευτικοί και υποστηρικτικοί.
Γ. Αίτια εμφάνισης αντικ. συμπεριφοράς
-
Αδυναμία έγκαιρης αναγνώρισης από την πλευρά των
επαγγελματιών του οργανισμού, των δυσκολιών και προβλημάτων που αντιμετωπίζει
το κάθε παιδί. Με αποτέλεσμα την καθυστερημένη αντίδραση τους.
«Υπάρχει η προσπάθεια για την
αντιμετώπιση, αφού όμως εμφανιστεί το πρόβλημα. Ε τότε είναι αργά. Δεν
καταλαβαίνω γιατί δεν το σκέφτονται. Είναι απλό, αφού είναι σκληρή η κοινωνία,
πρέπει να τους το δείξεις αυτό. Αύριο μεθαύριο τα παιδιά θα βγουν από εκεί και
θα δουν τη πραγματικότητα. Να τους χαϊδεύεις τα αυτιά δεν γίνεται. Και τώρα τα
πράγματα είναι πιο σκληρά. Τα βλέπουν παντού. Τηλεόραση, internet, έξω, παντού.
Ε δεν θα τα πάρουν? Έχει αλλάξει και ο νέος σήμερα. Εμείς θέλαμε απλά να
παίξουμε. Τώρα θέλουν να τα κάνουν όλα. Πρέπει να τους δείξεις πιο ωμή την
αλήθεια.» (Χ. 35 ετών)
-
Αιτιολογούν τη βίαιη συμπεριφορά τους απέναντι σε συμμαθητές
ως αποτέλεσμα ρατσιστικής αντιμετώπισης τους.
«Στο σχολείο υπήρχε κάποιος ρατσισμός
από συγκεκριμένη ομάδα παιδιών όμως. Άλλα για λίγο. Μετά το έκοψαν. Τους το
κόψαμε εμείς. Μαζευτήκαμε και τους πλακώσαμε.» (Α. 22 ετών)
-
Τη βίαιη συμπεριφορά που ανέπτυσσαν μεταξύ τους στα πλαίσια
του SOS την
εξηγούν ως αποτέλεσμα καταπιεσμένου θυμού ο οποίος έπρεπε με κάποιον τρόπο να
εκτονωθεί.
«Μπορεί να
παίζαμε μπάσκετ και πάνω στο παιχνίδι να τσακώνονταν κάποιοι και ο ένας να
κυνηγάει τον άλλον και να θέλει να τον χτυπήσει τόσο πολύ που να μπαίνει μέσα
από το παράθυρο του σπιτιού του. Υπερβολική αντίδραση.. ένοιωθαν πως έπρεπε
οπωσδήποτε να ξεθυμάνουν.» (Κ. 34 ετών)
-
Σχετικά με τη συμπεριφορά τους στη Στέγη Νέων, υποστηρίζουν
όλοι πως η αντικοινωνικότητα που πρωτοεμφανίζεται στο παιδικό Χωριό συνεχίζεται
και στη Στέγη. Σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα αυτή εντείνεται. Κρίνουν πως αυτό
είναι αποτέλεσμα της δυσκολίας προσαρμογής τους στη νέα κατάσταση συνθηκών που
έχουν να αντιμετωπίσουν. Ως τέτοιες αναφέρουν την μεγαλύτερη ελευθερία, τις
περισσότερες και νέου είδους ευθύνες, τον μεγαλύτερο φόβο, την συγκατοίκηση,
την ανασφάλεια λόγω έλλειψης της μητέρας SOS και την διεκδίκηση
ανεξαρτησίας.
Δ. Αντιμετώπιση από τον οργανισμό και προληπτικός
ρόλος
-
Η αντίδραση του οργανισμού απέναντι σε συμπεριφορές
αντικοινωνικού χαρακτήρα χαρακτηρίστηκε ως χαλαρή, ελαστική και εκφρασμένη με
απλή τιμωρία. Παραδείγματα που δόθηκαν είναι η μείωση ή περικοπή του
χαρτζιλικιού για λίγες μέρες και η ήπια επίπληξη από κάποιον υπεύθυνο
(παιδαγωγό ή τον διευθυντή). Πρόταση σχεδόν όλων ήταν για μεγαλύτερη
αυστηροποίηση των αντιδράσεων των υπευθύνων. Παρόλα αυτά εκτιμούσαν την προσπάθεια των επαγγελματιών του
ιδρύματος για επικοινωνία και προσέγγιση η οποία βασιζόταν στις σχέσεις
«φιλίας» και «οικογένειας» που είχαν αναπτυχθεί μεταξύ τους στα πλαίσια της
κοινής ζωής τους και καθημερινότητας στο ίδρυμα.
«Το
SOS βοηθάει αφού είναι ακόμα
καλές οι συνθήκες. Οικογενειακό κλίμα ας πούμε. Πιο κλειστή κοινωνία, που ο
ένας ξέρει τον άλλον, όχι όπως στην υπόλοιπη κοινωνία που είναι όλοι άγνωστοι.
Αυτό βοηθάει.» (Θ.35 ετών)
«Εγώ
πιστεύω πως μόνο και μόνο που έχουν βρεθεί σε αυτόν τον χώρο και βλέπουν τι
έχουν γλιτώσει, αν καταλάβαιναν,… Γιατί αν έμπαιναν πουθενά αλλού θα ήταν πολύ
χειρότερα, πολύ χειρότερες συνθήκες. Θα έλεγαν μακριά από αυτά. Θα πρέπει να
καταλαβαίνουν από μόνοι τους ή να τους δίνει κάποιος να καταλάβουν. Πρέπει προφανώς να τους παίρνουν από το
χεράκι και να τους πηγαίνουν σε τέτοια μέρη και να τους δείχνουν.» (Χ. 35 ετών)
-
Σχετικά με τον προληπτικό ρόλο που μπορεί να έχει το
πρόγραμμα στην εμφάνιση αντικοινωνικής συμπεριφοράς των ανηλίκων που
φιλοξενούνται σε αυτόν, αναγνωρίζουν πως δεν υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο σχέδιο
πολιτικής που ακολουθείται. Αυτό το οποίο αντιλαμβάνονται είναι πως κάποια
στοιχεία της λειτουργίας του οργανισμού συντελούν στην πρόληψη τέτοιων
συμπεριφορών. Ως τέτοια χαρακτηρίζουν: α) την εξατομικευμένη προσέγγιση κάθε
περίπτωσης, β) το ότι το SOS λειτουργεί χωροταξικά ως μία μικρή προστατευμένη κοινότητα,
αλλά παράλληλα παραμένει ανοιχτό στην κοινωνία μέσω της συνεχούς επικοινωνίας
και συνεργασίας με το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο, γ) τη διαδικασία που ακολουθείται
για την ανεξαρτητοποίηση του παιδιού, μέσω του περάσματος του εφήβου από τη
Στέγη Νέων και από εκεί στη νέα του ζωή. Αυτή η σταδιακή διαδικασία δημιουργεί
την αίσθηση ασφάλειας στο άτομο. Και δ) την συνεχή στήριξη του οργανισμού ακόμα
και μετά την ανεξαρτητοποίηση του από αυτόν, μέσω οικονομικής και
ψυχοκοινωνικής υποστήριξης.
-
Σε γενικές γραμμές θεωρούν πως η βάση λειτουργίας του
προγράμματος είναι προς την σωστή κατεύθυνση. Η μη απόλυτη αποτελεσματικότητα
του έγκειται στην ανικανότητα των ατόμων (ειδικοί και μητέρες) να αναγνωρίσουν
αρχικά το πρόβλημα και στη συνέχεια να ανταποκριθούν στον ρόλο τους για την
αντιμετώπιση του.
-
Δεδομένης της θέσης τους περί ατομικής ευθύνης εξέφρασαν όλοι
την άποψη, πως θα πρέπει να υπάρχουν πιο αυστηρές προδιαγραφές σχετικά με την
επιλογή των επαγγελματιών του οργανισμού και ιδιαίτερα των μητέρων.
Συγκεκριμένα για τις μητέρες ζητούσαν την συνεχή εκπαίδευση τους, αλλά και τον
συνεχή έλεγχο στην άσκηση του ρόλου τους, ώστε να αποφευχθούν κακοποιητικές
συμπεριφορές που είχαν παρατηρηθεί στο παρελθόν, αλλά και να αποκτήσουν
μεγαλύτερη παιδαγωγική γνώση.
«Όσον αφορά τις μητέρες και τους
παιδαγωγούς θέλει ψάξιμο. Χρειάζεται εμπειρία για να βοηθήσουν. Μία μητέρα που
ποτέ δεν είχε παιδιά δικά της πώς να ανταποκριθεί; Για παράδειγμα με τη μητέρα
που είχα τα πρώτα χρόνια στο SOS δυσκολευόμουν και ήμουν κωλόπαιδο. Αργότερα όμως άλλαξα
μητέρα αναγκαστικά γιατί πήρε σύνταξη. Με τη δεύτερη ήμουν άλλος άνθρωπος,
γιατί συζητούσα μαζί της… Τότε ξέκοψα από όλα τα στραβά. Είναι πολύ σημαντικό
να μπορείς να μιλήσεις…» (Α. 22 ετών)
Καταλήγοντας
Από μία πρώτη ανάγνωση φαίνεται καταρχήν πως η
εμφάνιση αντικοινωνικών συμπεριφορών είναι πολύ λιγότερο συχνή, σε σχέση ίσως
με το αναμενόμενο, αν λάβουμε υπόψη τα χαρακτηριστικά του πληθυσμού που
φιλοξενείται. Επαναλαμβάνεται, πως το ποσοστό των ατόμων, που έχουν αυτονομηθεί
από το πρόγραμμα, και εμφάνισαν στοιχεία αντικοινωνικότητας είναι 19 % ενώ το
ποσοστό εκείνων που δεν αντιμετωπίστηκε τελικά το πρόβλημα και εξακολουθούν να
προβαίνουν σε τέτοιου είδους συμπεριφορές αποτελεί μόλις το7,82 %. Αυτό το
οποίο παραμένει προβληματικό είναι
η δυσκολία αποτελεσματικού χειρισμού ατόμων με συμπεριφορά σοβαρής
παραβατικότητας.
Προς αυτήν την κατεύθυνση φαίνεται να είναι και οι
απόψεις των «παιδιών SOS», αφού γενικά συμφωνούν με τα ποσοτικά συμπεράσματα που
προκύπτουν από την έρευνα στα αρχεία των φακέλων. Κρίνουν θετικά το πρόγραμμα
στο σύνολο του, αντιλαμβάνονται πως η εμφάνιση αντικοιν. συμπεριφοράς είναι
αποτέλεσμα τόσο κοινωνικών παραγόντων όσο και προσωπικών δυσκολιών που
αντιμετωπίζει το κάθε παιδί ξεχωριστά, αλλά παράλληλα τονίζουν πως η μη έγκαιρη
λήψη μέτρων σε συνδυασμό με την αδυναμία κάποιων επαγγελματιών να ασκήσουν
σωστά τον ρόλο τους μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρότερες συμπεριφορές.
Πέρα από τα συμπεράσματα προκύπτουν και αρκετοί
προβληματισμοί. Το σημαντικότερο ίσως είναι κατά πόσο είναι ορθό να χαρακτηρίζουμε
μία συμπεριφορά ενός ανηλίκου, που έχει μεγαλώσει σε ίδρυμα, ως αντικοινωνική
χρησιμοποιώντας τα ίδια κριτήρια με βάση τα οποία χαρακτηρίζουμε ως
αντικοινωνική μία αντίστοιχη συμπεριφορά ενός ανηλίκου της ευρύτερης κοινωνίας.
Για παράδειγμα, μπορεί να χαρακτηριστεί ένα παιδί ως αντικοινωνικό όταν η
συμπεριφορά του αυτή περιορίζεται εντός του ιδρύματος;
Βιβλιογραφία
«Απολογιστική
έκθεση Παιδικών Χωριών» Αθήνα, 2010.
Γεωργούλας Σ., «Ανήλικοι παραβάτες στην Ελλάδα :
κοινωνική αναπαράσταση και αντιμετώπιση», Αθήνα : Ελληνικά Γράμματα , 2000
Κουράκης Ν. «Έφηβοι παραβάτες και κοινωνία», Αθήνα: Αντ.Ν. Σάκκουλα,
1999
Φαρσεδάκη, Ιακ.«Παραβατικότητα και Κοινωνικός Έλεγχος
των Ανηλίκων», Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη, 1985
Farrington D. «Developmental Criminology and Risk-Focused Prevention» in
Maguire Μ.,
Morgan R.. and Reiner R. «The Oxford handbook of criminology» 3rd
edition, Oxford : Oxford University Press, 2002
Millie, A., Jacobson, J., Hough, M. and Paraskevopoulou, A. (2005a) Anti-social
behaviour in London - Setting the context for the London Anti-Social
Behaviour
Strategy, London: GLA.
[1] Σε γενικές γραμμές η αντικοινωνική συμπεριφορά μπορεί να είναι οτιδήποτε, από χαμηλού επιπέδου επίμονη
ενόχληση μέχρι σοβαρή βία ή άλλων μορφών εγκληματικής συμπεριφοράς. Σύμφωνα με το Crime & Disorder Act, 1998 «… an
anti-social manner, that is to say, in a manner that caused or was likely to
cause harassment, alarm or distress to one or more persons ...» επίσης βλ. Millie, A., Jacobson,
J., Hough, M. and Paraskevopoulou, A. (2005a) Anti-social
behaviour in London
- Setting the context for the London Anti-Social Behaviour
Strategy,
London: GLA.
[2] Βλ. Farrington D. «Developmental Criminology and
Risk-Focused Prevention» in Maguire Μ., Morgan R.. and Reiner R. «The Oxford
handbook of criminology» 3rd edition, Oxford : Oxford University
Press, 2002
[3] Αποτελεί μέρος της διδακτορικής διατριβής με τίτλο «Ο προληπτικός
ρόλος του Παιδικού Χωριού SOS στην εμφάνιση αντικοινωνικής συμπεριφοράς των ανηλίκων.»
[4] Βλ. Φαρσεδάκη, Ιακ.«Παραβατικότητα και Κοινωνικός Έλεγχος των
Ανηλίκων», Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη, 1985, καθώς και Γεωργούλας Σ., «Ανήλικοι
παραβάτες στην Ελλάδα : κοινωνική αναπαράσταση και αντιμετώπιση», Αθήνα : Ελληνικά Γράμματα , 2000, και Κουράκης
Ν. «Έφηβοι παραβάτες και κοινωνία», Αθήνα: Αντ.Ν. Σάκκουλα, 1999
[5] Για περισσότερες πληροφορίες: http://www.sos-childrensvillages.org
και στο http://
www.sos-villages.gr
[6] Η Στέγη Νέων αποτελεί τη συνέχεια της παιδαγωγικής διαδικασίας του
Παιδικού Χωριού SOS. Όταν τα παιδιά φτάνουν στη μέση εφηβεία μεταβάινουν στο χώρο της
Στέγης όπου και προετοιμάζονται για την ανεξαρτητοποίηση τους. Στεγάζεται σε
μία πολυκατοικία με διαμερίσματα σε κάποιο χώρο της ευρύτερης κοινωνίας μακριά
από το Παιδικό Χωριό. Για περισσότερα βλέπε www.sos-villages.gr
και «Απολογιστική έκθεση Παιδικών Χωριών» Αθήνα, 2010.
ΠΗΓΗ: www.theartofcrime.gr
ΠΗΓΗ: www.theartofcrime.gr
