Η αντικοινωνική συμπεριφορά που παρουσιάζουν οι ανήλικοι ενός ιδρύματος παιδικής προστασίας και τι λένε οι ίδιοι

Της:
Π. Σιφνιού
Κοινωνιολόγος-ΜΑ Εγκληματολογιας
Υ.Διδ. Παντείου 



Το φαινόμενο της εμφάνισης αντικοινωνικής συμπεριφοράς[1] από τους ανήλικους αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους θεωρητικούς προβληματισμούς και ερευνητικά αντικείμενα της πλειοψηφίας των εγκληματολογικών- και όχι μόνο- σχολών.  Πολυάριθμα είναι τα δημοσιεύματα της εγχώριας και διεθνούς βιβλιογραφίας σχετικά με τον προσδιορισμό των παραγόντων που συντελούν στην εμφάνιση μίας τέτοιας συμπεριφοράς, καθώς και στους πιθανούς τρόπους αντιμετώπισης της.

Αντικείμενο τέτοιων ερευνών έχουν αποτελέσει διάφορες υποομάδες ανηλίκων (ηλικιακές, φύλου,  πολιτισμικές, κοινωνικές, φυλετικές, κλπ), των οποίων ο πληθυσμός  έχει αναγνωριστεί πως βρίσκεται «σε κίνδυνο» [2](in risk) μελλοντικής παρουσίασης αντικοινωνικής συμπεριφοράς. Μία από αυτές αποτελούν και οι ανήλικοι οι οποίοι μεγαλώνουν μακριά από τη βιολογική τους οικογένεια, είτε σε κάποιο ίδρυμα παιδικής προστασίας είτε υπό συνθήκες υιοθεσίας ή αναδοχής. Οι εγχώριες προσεγγίσεις αφορούν κυρίως ορφανοτροφεία και ιδρύματα παραδοσιακού κλειστού τύπου μεταχείρισης και φροντίδας ανηλίκων. Τα αποτελέσματα των ερευνών αυτών έχουν οδηγήσει στη δημιουργία μίας σχεδόν παγιωμένης άποψης περί πληθυσμού εν δυνάμει παραβατικού. Τι συμβαίνει όμως με τους ανηλίκους που ναι μεν μεγαλώνουν εκτός οικογενείας, αλλά φιλοξενούνται σε ιδρυματικά περιβάλλοντα διαφορετικής προσέγγισης, εναλλακτικού ίσως χαρακτήρα; Πιο συγκεκριμένα, σε οργανισμούς παιδικής προστασίας, που δεν εντάσσονται στα πλαίσια της παγιωμένης, αναχρονιστικής και κακοποιητικής (θα μπορούσαμε να πούμε) κρατικής κοινωνικής πολιτικής, η οποία ακολουθείται από την αρχή σχεδόν της ύπαρξης του κοινωνικού κράτους μέχρι και σήμερα. Το ερώτημα δηλαδή, που προκύπτει είναι αν καταρχήν, οι ανήλικοι που ζουν σε ένα ίδρυμα διαφορετικού τύπου παιδαγωγικής προσέγγισης, συνυφασμένη με τις σύγχρονες παιδαγωγικές τάσεις, παρουσιάζουν στοιχεία αντικοινωνικότητας και αν ναι, ποια είναι τα χαρακτηριστικά στοιχεία αυτών των συμπεριφορών. Επιπλέον διερευνάται σε ένα δεύτερο επίπεδο ο τρόπος που αντιδρά σε αυτό το φαινόμενο ένα τέτοιου τύπου ίδρυμα.  

Το παρόν κείμενο, επιχειρώντας να αναδείξει αυτό το ζήτημα, παρουσιάζει μέρος των αποτελεσμάτων ποιοτικής έρευνας[3] που έγινε στο σωματείο παιδικής προστασίας «Παιδικό Χωριό SOS». Ο λόγος που επιλέχτηκε ο συγκεκριμένος οργανισμός είναι διττός. Καταρχάς, ο ανήλικος πληθυσμός που φιλοξενεί ανταποκρίνεται στην πλειοψηφία των χαρακτηριστικών (risk factors) που έχουν αναγνωριστεί πως λειτουργούν ως παράγοντες μελλοντικής εμφάνισης αντικοινωνικής, αλλά και παραβατικής  συμπεριφοράς[4] . Καθώς πρόκειται για παιδιά που προέρχονται από οικογένειες με σοβαρά κοινωνικο-οικονομικά προβλήματα, με ιστορικό κακοποίησης, σοβαρής παραμέλησης και εγκληματικότητας των γονέων, με ψυχιατρικά ζητήματα, αλλά και με μία κοινωνικά στιγματισμένη ταυτότητα. Επιπλέον, το Παιδικό Χωριό SOS επιλέχτηκε λόγω του εναλλακτικού, για τα ελληνικά δεδομένα, τρόπου προσέγγισης του ζητήματος της προστασίας ανηλίκων, καθώς το πρόγραμμα του λειτουργεί με βάση το οικογενειακό πρότυπο διαβίωσης και φροντίδας. Είναι ανοιχτό στην κοινωνία, υπάρχει συνεχής επαφή και σχέση στήριξης στα παιδιά, ακόμα και μετά την ενηλικίωση και αυτονόμηση τους από το πρόγραμμα και τέλος αποτελεί κομμάτι ενός διεθνούς οργανισμού, ο οποίος διαρκώς εξελίσσεται και δεν παραμένει δογματικά προσκολλημένος στην αρχική του  γραμμή προσέγγισης[5].  

Έρευνα

Η ποιοτική έρευνα πραγματοποιήθηκε σε δύο επίπεδα. Αρχικά έγιναν συνεντεύξεις σε «παιδιά SOS» που είχαν φιλοξενηθεί και μεγαλώσει στον οργανισμό και στη συνέχεια ακολούθησε έρευνα στα αρχεία των φακέλων όλων των παιδιών που έχουν ολοκληρώσει τα προγράμματα του οργανισμού και τελικά αυτονομηθεί  από αυτόν ως ενήλικες πλέον. Με τον τρόπο αυτό επιχειρείται να παρουσιαστεί μία προσέγγιση διαφορετική από μία στείρα ποσοτική καταγραφή ποσοτικών στοιχείων που σχετίζονται με την αντικοινωνική συμπεριφορά του συγκεκριμένου πληθυσμού και να δοθεί λόγος στα ίδια τα άτομα που έχουν φιλοξενηθεί, προβάλλοντας τις απόψεις τους γύρω από το ζήτημα.

Καταγραφή Στοιχείων

Πρόκειται για εκτενής έρευνα στους φακέλους όλων των παιδιών (115 άτομα), που έχουν αποχωρήσει από τον οργανισμό από την αρχή λειτουργίας του πρώτου προγράμματος του(1982) μέχρι σήμερα (11/2011). Συλλέχθηκαν στοιχεία σχετικά με τις μορφές αντικοινωνικής συμπεριφοράς που εμφάνισαν, τους παράγοντες που κρίθηκε πως μπορεί να οδήγησαν σε αυτές, αλλά και  τον τρόπο χειρισμού του προβλήματος από τον οργανισμό.

Από τα 115 άτομα που έχουν αυτονομηθεί, οι 22 (19%) εμφάνισαν κάποιο είδος αντικοινωνικής συμπεριφοράς από την αρχή της φιλοξενίας τους στον οργανισμό μέχρι σήμερα. Η συγκεκριμένη ομάδα ατόμων (τα 22 άτομα) μας απασχόλησε για περαιτέρω διερεύνηση, από την οποία αναδείχθηκαν και παρουσιάζονται τα εξής ποσοτικά στοιχεία:

Α. Συμπεριφορά

Από τους 22 που εμφάνισαν αντικοινωνική συμπεριφορά, οι 13 (59%) ενεπλάκησαν σε ποινικό αδίκημα. Οι υπόλοιποι 9 δεν εξέλιξαν τη συμπεριφορά τους σε παραβατική.

Β. Φύλο

Οι 20 (90,9%) είναι αγόρια και τα 2 κορίτσια

Γ. Ηλικία

Σχετικά με την ηλικία που πρωτοεμφάνισαν αντικοινωνική συμπεριφορά, οι 18 (81%) ήταν έφηβοι, οι 2 ενήλικες και 3 παιδιά.

Δ. Ψυχιατρικό πρόβλημα

Στους 6 από του 22 (27,27%) διαγνώστηκε κάποιο ψυχιατρικό πρόβλημα, ενώ οι υπόλοιποι 16 (72,72%) ήταν ψυχιατρικά υγιείς. 

Ε. Είδος συμπεριφοράς-αδικήματος

Οι συχνότερες αντικοινωνικές συμπεριφορές και αδικήματα που εμφάνισαν ήταν: κλοπές (68%), φυγές (59%), επιθετικότητα (50%), σκασιαρχείο (50%), χρήση ουσιών (50%). Με βάση αυτά τα στοιχεία παρατηρείται πως το σημαντικότερο ποσοστό αντικοινωνικής συμπεριφοράς αποτελείται από πράξεις που στρέφονται εναντίων των ίδιων. Παράλληλα, αδικήματα που εμφανίζονται συχνά στον ευρύτερο ανήλικο πληθυσμό, στα συγκεκριμένα άτομα παρουσιάζονται σε ένα εξαιρετικά χαμηλό ποσοστό. Για παράδειγμα οι φθορές ξένης περιουσίας αφορούσαν το ποσοστό του 9% και παραβάσεις κοκ μόλις το 4,5%. Σημαντικό επίσης είναι το ότι το 66,6% των περιπτώσεων κλοπής συνδέονται με τη χρήση ναρκωτικών ουσιών.

ΣΤ. Παραβατικότητα γονέων

Σημαντικό είναι το ποσοστό (63%) των ατόμων των οποίων οι γονείς είχαν παρουσιάσει στο παρελθόν παραβατική συμπεριφορά. Ενώ ακόμα πιο ενδιαφέρον είναι το ποσοστό (36%)εκείνο που δείχνει ταύτιση συμπεριφορών σε επίπεδο πράξεων μεταξύ γονέων και παιδιών, χωρίς όμως να έχουν ζήσει μαζί τους, αφού τα παιδιά αυτά μεγαλώνουν και κοινωνικοποιούνται στο περιβάλλον του ιδρύματος. 

Ζ. Μέτρα επίσημου κοινωνικού ελέγχου

Εδώ είναι σημαντικό να γίνει διαχωρισμός μεταξύ των ατόμων που εμφάνισαν αντικοινωνική συμπεριφορά μεν αλλά δεν προέβησαν σε κάποιο ποινικό αδίκημα δε, και εκείνων που αυτήν την συμπεριφορά την εξέλιξαν σε παραβατική.

Στην πρώτη περίπτωση δεν χρειάστηκε να επέμβει ο επίσημος κοινωνικός έλεγχος με κάποιο μέτρο, καθώς θεωρούταν πως ο έλεγχος και η επιτήρηση του οργανισμού ήταν επαρκής.

Στην δεύτερη περίπτωση (παραβατικοί) όμως η εμπλοκή των φορέων αυτών είναι αρκετά έντονη. Αναλυτικά:

-        Καταδικαστική απόφαση σε φυλάκιση είχαν 9 άτομα, δηλαδή το 69% εκ των παραβατικών και το 40%  των αντικοινωνικών στο σύνολο τους .

-        Όσο βρίσκονταν υπό την φροντίδα-επιμέλεια του οργανισμού τους επιβαλλόταν κυρίως (με ποσοστό 77%) αναμορφωτικά μέτρα με συχνότερο εκείνο της ανάθεσης τους σε κάποιον επιμελητή ανηλίκων.

-        Από τους 9 που φυλακίσθηκαν οι 7 (78%) δεν βρίσκονταν εκείνη την περίοδο υπό την επιμέλεια του οργανισμού, καθώς είχαν ολοκληρώσει το πρόγραμμα και είχαν αυτονομηθεί.

Η. Εξέλιξη συμπεριφοράς μετά την αυτονόμηση τους από τον οργανισμό

Και σε αυτήν την κατηγορία παραμένει ο ίδιος διαχωρισμός μεταξύ αντικοινωνικότητας χωρίς ποινική παράβαση και παραβατικότητας.

Στην πρώτη περίπτωση λοιπόν το 100% των ατόμων είχαν θετική εξέλιξη. Δεν εμφανίζουν δηλαδή πλέον στοιχεία αντικοινωνικότητας και ζουν ισορροπημένα.

Αντίθετα, από τα άτομα που εμφάνισαν παραβατική συμπεριφορά, μόνο το 31% (4 άτομα) αντιμετώπισε το πρόβλημα και έχει βελτιωμένη πορεία. Ενώ, το 69% (9άτομα)συνεχίζει ακόμα και σήμερα να έχει σοβαρή εμπλοκή με το νόμο. Παρόλα αυτά όμως παραμένει χαμηλό ποσοστό στο σύνολο των ανεξάρτητων, αφού αγγίζει μόλις του 7,82%.

Συνεντεύξεις

Το δείγμα των συνεντεύξεων αποτελείται από ενήλικες ηλικίας 20 έως 36 ετών, οι οποίοι έχουν φιλοξενηθεί στο Παιδικό Χωριό SO.S. Βάρης και αργότερα στη Στέγη Νέων του Παιδικού Χωριού SOS[6]. Σήμερα είναι είτε πλήρως ανεξάρτητοι και αυτόνομοι, είτε βρίσκονται στη διαδικασία αποχώρησης από τα προγράμματα του οργανισμού και στην προσπάθεια ανεξαρτητοποίησης.

 Οι συνεντεύξεις ήταν προσωπικές, μη τυποποιημένες. Ο βασικός κορμός  τους, δομήθηκε γύρω από τρείς βασικούς τομείς: 1) παιδιά θύτες, 2)παιδιά θύματα και 3) πρόληψη αντικοινωνικής συμπεριφοράς.

Συμπερασματικά, κατά την ανάλυση των συνεντεύξεων αποκαλύφθηκαν κοινά σημεία- απόψεις των συνεντευξιαζόμενων, σχετικά με το φαινόμενο της εμφάνισης αντικοινωνικής συμπεριφοράς στον οργανισμό, αλλά και τη λειτουργία του προγράμματος. Τα σημαντικότερα σημεία (ανά κατηγορία) στα οποία υπήρξε σύγκληση και συχνά απόλυτη ταύτιση απόψεων είναι τα εξής:

Α. Εμφάνιση αντικοινωνικής συμπεριφοράς

-        Όλοι υποστηρίζουν πως υπήρχε αντικοινωνική συμπεριφορά από τα παιδιά κατά τη διαμονή τους στο SOS. Επίσης, είναι όλων πεποίθηση πως τα τελευταία χρόνια λειτουργίας του οργανισμού η εμφάνιση τέτοιων περιστατικών είναι πιο συχνή, αλλά και πιο σοβαρής μορφής.

-        Οι μορφές αντικ. συμπεριφορές που αντιλήφθηκαν είναι κυρίως: βία, μικροκλοπές, χρήση ναρκωτικών. Τα παιδιά μικρότερης ηλικία (21-24) μίλησαν για σεξουαλική κακοποίηση, αιμομιξία.

 «…θυμάμαι ένα παιδί, όταν πρωτοήρθαν, που πήρε τα αδέρφια του και έφυγαν. Τα έκρυψε, χάθηκαν. Τους έψαχναν και τους βρήκαν την επόμενη μέρα. Στα κανάλια είχαμε βγει. Τα ίδια παιδιά έκαναν και σεξ μεταξύ τους, αιμομιξία. Υπήρχαν και βίαιες συμπεριφορές. Τα παιδιά μεταξύ τους, αλλά και εναντίων των μαμάδων. Μία από αυτές τραυματίστηκε κιόλας.» (Χ. 25 ετών)

-        Αποδέκτες αυτής της συμπεριφοράς ήταν άτομα τόσο εντός του οργανισμού (μητέρες SOS, παιδαγωγοί, άλλα παιδιά), όσο και εκτός(κυρίως συμμαθητές, από τους οποίους εκλάμβαναν ρατσιστική συμπεριφορά). Έκαναν λόγο και για σύσταση συμμορίας με σκοπό την υπεράσπιση τους απέναντι σε συμπεριφορές περιθωριοποίησης τους.

«Υπήρχαν  τέτοια περιστατικά. Εκτός και εντός του χωριού. Για παράδειγμα αρκετές μικροκλοπές. Βία κυρίως εντός SOS, μεταξύ μας. Αλλά και σε περιπτώσεις έξω όπου μας ενοχλούσαν, μόνο τότε. Μαζευόμασταν και πηγαίναμε και τους βρίσκαμε. Από ναρκωτικά δε άλλο τίποτα. Υπήρχαν πολλά.» (Α. 22 ετών)

 Β. Θυματοποίηση παιδιών

-        Κοινή τοποθέτηση ήταν η ύπαρξη κακοποιητικής συμπεριφοράς εκ μέρους κάποιων μητέρων SOS, υπό μορφή σωματικής αλλά και ψυχολογικής βίας. Αυτό συνέβαινε κυρίως τα αρχικά χρόνια λειτουργίας του οργανισμού, όπου σύμφωνα πάντα με τους συνεντευξιαζόμενους, δεν υπήρχε επαρκής εκπαίδευση, ήταν δυσκολότερος ο έλεγχος τους λόγω μειωμένου εξειδικευμένου προσωπικού και ήταν πολύ δύσκολη η ανεύρεση διατεθειμένων γυναικών τότε να ασκήσουν το συγκεκριμένο επάγγελμα.  

-        Στις ερωτήσεις σχετικά με την επαφή τους με τους υπόλοιπους κοινωνούς της περιοχής υπήρξε κοινή τοποθέτηση για περιθωριοποίηση και διαχωρισμό εναντίων τους. Χαρακτηριστική είναι η έκφραση «sosακι», με την οποία αναφέρονταν απέναντι τους οι συμμαθητές τους. Η αντίδραση τους διαχωριζόταν σε δύο κατηγορίες. Στην πρώτη ανήκαν τα παιδιά εκείνα που προσπαθούσαν να περνούν απαρατήρητα και να μην δίνουν στόχο για περαιτέρω σχολιασμό. Απέφευγαν οποιαδήποτε σχέση με άτομα εκτός του ιδρύματος. Τα παιδιά της δεύτερης κατηγορίας προσπαθούσαν να αποδείξουν την «ανωτερότητα» τους, όπως έλεγαν, σε σχέση με τα υπόλοιπα παιδιά και την ψυχική τους δύναμη, αφού σε σχέση με εκείνα είχαν να αντιμετωπίσουν σημαντικές προσωπικές δυσκολίες. Στην πλειοψηφία τους συμμετείχαν στις ευρύτερες παρέες του σχολείου και στις δραστηριότητες που διοργάνωνε το σχολείο.

«… ρατσισμός από καθηγητές, συμμαθητές και από άτομα μεγάλης ηλικίας, οι οποίοι ασκούσαν αρνητική κριτική. Όλο τους φταίγαμε και τίποτα δεν κάναμε σωστά. Και οι καθηγητές την ίδια συμπεριφορά είχαν.  Τα παιδιά ήταν τα χειρότερα. Μας φώναζαν ορφανά, χωρίς μάνα και πατέρα. Τα σοσάκια. Ήμασταν δακτυλοδεικτούμενοι. Πολλοί από εμάς ντρεπόντουσαν να πηγαίνουν στο σχολείο με το λεωφορειάκι του sos και πήγαιναν με τα πόδια.» (Π. 27 ετών)

-        Οι κοινωνικοί φορείς, με τους οποίους είχαν έρθει σε επαφή, κρίνονταν θετικά καθώς, όχι μόνο δεν προέβαιναν σε διακρίσεις εναντίον τους αλλά έκαναν και προσπάθειες για την ομαλή ένταξη τους στις εκάστοτε κοινωνικές ομάδες (σχολική τάξη, αθλητικά σωματεία, ωδεία κτλ). Ιδιαίτερα οι φορείς του επίσημου κοινωνικού ελέγχου (αναφέρθηκαν σε αστυνομία και δικαστήρια) αξιολογούνταν ως ιδιαίτερα προστατευτικοί και υποστηρικτικοί. 

Γ. Αίτια εμφάνισης αντικ. συμπεριφοράς

-        Αδυναμία έγκαιρης αναγνώρισης από την πλευρά των επαγγελματιών του οργανισμού, των δυσκολιών και προβλημάτων που αντιμετωπίζει το κάθε παιδί. Με αποτέλεσμα την καθυστερημένη αντίδραση τους.

«Υπάρχει η προσπάθεια για την αντιμετώπιση, αφού όμως εμφανιστεί το πρόβλημα. Ε τότε είναι αργά. Δεν καταλαβαίνω γιατί δεν το σκέφτονται. Είναι απλό, αφού είναι σκληρή η κοινωνία, πρέπει να τους το δείξεις αυτό. Αύριο μεθαύριο τα παιδιά θα βγουν από εκεί και θα δουν τη πραγματικότητα. Να τους χαϊδεύεις τα αυτιά δεν γίνεται. Και τώρα τα πράγματα είναι πιο σκληρά. Τα βλέπουν παντού. Τηλεόραση, internet, έξω, παντού. Ε δεν θα τα πάρουν? Έχει αλλάξει και ο νέος σήμερα. Εμείς θέλαμε απλά να παίξουμε. Τώρα θέλουν να τα κάνουν όλα. Πρέπει να τους δείξεις πιο ωμή την αλήθεια.»  (Χ. 35 ετών)

-      Αιτιολογούν τη βίαιη συμπεριφορά τους απέναντι σε συμμαθητές ως αποτέλεσμα ρατσιστικής αντιμετώπισης τους.

«Στο σχολείο υπήρχε κάποιος ρατσισμός από συγκεκριμένη ομάδα παιδιών όμως. Άλλα για λίγο. Μετά το έκοψαν. Τους το κόψαμε εμείς. Μαζευτήκαμε και τους πλακώσαμε.» (Α. 22 ετών)

-      Τη βίαιη συμπεριφορά που ανέπτυσσαν μεταξύ τους στα πλαίσια του SOS την εξηγούν ως αποτέλεσμα καταπιεσμένου θυμού ο οποίος έπρεπε με κάποιον τρόπο να εκτονωθεί.

«Μπορεί να παίζαμε μπάσκετ και πάνω στο παιχνίδι να τσακώνονταν κάποιοι και ο ένας να κυνηγάει τον άλλον και να θέλει να τον χτυπήσει τόσο πολύ που να μπαίνει μέσα από το παράθυρο του σπιτιού του. Υπερβολική αντίδραση.. ένοιωθαν πως έπρεπε οπωσδήποτε να ξεθυμάνουν.» (Κ. 34 ετών)

-      Σχετικά με τη συμπεριφορά τους στη Στέγη Νέων, υποστηρίζουν όλοι πως η αντικοινωνικότητα που πρωτοεμφανίζεται στο παιδικό Χωριό συνεχίζεται και στη Στέγη. Σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα αυτή εντείνεται. Κρίνουν πως αυτό είναι αποτέλεσμα της δυσκολίας προσαρμογής τους στη νέα κατάσταση συνθηκών που έχουν να αντιμετωπίσουν. Ως τέτοιες αναφέρουν την μεγαλύτερη ελευθερία, τις περισσότερες και νέου είδους ευθύνες, τον μεγαλύτερο φόβο, την συγκατοίκηση, την ανασφάλεια λόγω έλλειψης της μητέρας SOS και την διεκδίκηση ανεξαρτησίας.   

Δ. Αντιμετώπιση από τον οργανισμό και προληπτικός ρόλος

-        Η αντίδραση του οργανισμού απέναντι σε συμπεριφορές αντικοινωνικού χαρακτήρα χαρακτηρίστηκε ως χαλαρή, ελαστική και εκφρασμένη με απλή τιμωρία. Παραδείγματα που δόθηκαν είναι η μείωση ή περικοπή του χαρτζιλικιού για λίγες μέρες και η ήπια επίπληξη από κάποιον υπεύθυνο (παιδαγωγό ή τον διευθυντή). Πρόταση σχεδόν όλων ήταν για μεγαλύτερη αυστηροποίηση των αντιδράσεων των υπευθύνων.  Παρόλα αυτά εκτιμούσαν την προσπάθεια των επαγγελματιών του ιδρύματος για επικοινωνία και προσέγγιση η οποία βασιζόταν στις σχέσεις «φιλίας» και «οικογένειας» που είχαν αναπτυχθεί μεταξύ τους στα πλαίσια της κοινής ζωής τους και καθημερινότητας στο ίδρυμα.

«Το SOS βοηθάει αφού είναι ακόμα καλές οι συνθήκες. Οικογενειακό κλίμα ας πούμε. Πιο κλειστή κοινωνία, που ο ένας ξέρει τον άλλον, όχι όπως στην υπόλοιπη κοινωνία που είναι όλοι άγνωστοι. Αυτό βοηθάει.» (Θ.35 ετών)

«Εγώ πιστεύω πως μόνο και μόνο που έχουν βρεθεί σε αυτόν τον χώρο και βλέπουν τι έχουν γλιτώσει, αν καταλάβαιναν,… Γιατί αν έμπαιναν πουθενά αλλού θα ήταν πολύ χειρότερα, πολύ χειρότερες συνθήκες. Θα έλεγαν μακριά από αυτά. Θα πρέπει να καταλαβαίνουν από μόνοι τους ή να τους δίνει κάποιος να καταλάβουν.  Πρέπει προφανώς να τους παίρνουν από το χεράκι και να τους πηγαίνουν σε τέτοια μέρη και να τους δείχνουν.» (Χ. 35 ετών)

-        Σχετικά με τον προληπτικό ρόλο που μπορεί να έχει το πρόγραμμα στην εμφάνιση αντικοινωνικής συμπεριφοράς των ανηλίκων που φιλοξενούνται σε αυτόν, αναγνωρίζουν πως δεν υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο σχέδιο πολιτικής που ακολουθείται. Αυτό το οποίο αντιλαμβάνονται είναι πως κάποια στοιχεία της λειτουργίας του οργανισμού συντελούν στην πρόληψη τέτοιων συμπεριφορών. Ως τέτοια χαρακτηρίζουν: α) την εξατομικευμένη προσέγγιση κάθε περίπτωσης, β) το ότι το SOS λειτουργεί χωροταξικά ως μία μικρή προστατευμένη κοινότητα, αλλά παράλληλα παραμένει ανοιχτό στην κοινωνία μέσω της συνεχούς επικοινωνίας και συνεργασίας με το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο, γ) τη διαδικασία που ακολουθείται για την ανεξαρτητοποίηση του παιδιού, μέσω του περάσματος του εφήβου από τη Στέγη Νέων και από εκεί στη νέα του ζωή. Αυτή η σταδιακή διαδικασία δημιουργεί την αίσθηση ασφάλειας στο άτομο. Και δ) την συνεχή στήριξη του οργανισμού ακόμα και μετά την ανεξαρτητοποίηση του από αυτόν, μέσω οικονομικής και ψυχοκοινωνικής υποστήριξης.

-        Σε γενικές γραμμές θεωρούν πως η βάση λειτουργίας του προγράμματος είναι προς την σωστή κατεύθυνση. Η μη απόλυτη αποτελεσματικότητα του έγκειται στην ανικανότητα των ατόμων (ειδικοί και μητέρες) να αναγνωρίσουν αρχικά το πρόβλημα και στη συνέχεια να ανταποκριθούν στον ρόλο τους για την αντιμετώπιση του.

-        Δεδομένης της θέσης τους περί ατομικής ευθύνης εξέφρασαν όλοι την άποψη, πως θα πρέπει να υπάρχουν πιο αυστηρές προδιαγραφές σχετικά με την επιλογή των επαγγελματιών του οργανισμού και ιδιαίτερα των μητέρων. Συγκεκριμένα για τις μητέρες ζητούσαν την συνεχή εκπαίδευση τους, αλλά και τον συνεχή έλεγχο στην άσκηση του ρόλου τους, ώστε να αποφευχθούν κακοποιητικές συμπεριφορές που είχαν παρατηρηθεί στο παρελθόν, αλλά και να αποκτήσουν μεγαλύτερη παιδαγωγική γνώση.

  «Όσον αφορά τις μητέρες και τους παιδαγωγούς θέλει ψάξιμο. Χρειάζεται εμπειρία για να βοηθήσουν. Μία μητέρα που ποτέ δεν είχε παιδιά δικά της πώς να ανταποκριθεί; Για παράδειγμα με τη μητέρα που είχα τα πρώτα χρόνια στο SOS δυσκολευόμουν και ήμουν κωλόπαιδο. Αργότερα όμως άλλαξα μητέρα αναγκαστικά γιατί πήρε σύνταξη. Με τη δεύτερη ήμουν άλλος άνθρωπος, γιατί συζητούσα μαζί της… Τότε ξέκοψα από όλα τα στραβά. Είναι πολύ σημαντικό να μπορείς να μιλήσεις…» (Α. 22 ετών) 

 Καταλήγοντας

Από μία πρώτη ανάγνωση φαίνεται καταρχήν πως η εμφάνιση αντικοινωνικών συμπεριφορών είναι πολύ λιγότερο συχνή, σε σχέση ίσως με το αναμενόμενο, αν λάβουμε υπόψη τα χαρακτηριστικά του πληθυσμού που φιλοξενείται. Επαναλαμβάνεται, πως το ποσοστό των ατόμων, που έχουν αυτονομηθεί από το πρόγραμμα, και εμφάνισαν στοιχεία αντικοινωνικότητας είναι 19 % ενώ το ποσοστό εκείνων που δεν αντιμετωπίστηκε τελικά το πρόβλημα και εξακολουθούν να προβαίνουν σε τέτοιου είδους συμπεριφορές αποτελεί μόλις το7,82 %. Αυτό το οποίο παραμένει προβληματικό είναι  η δυσκολία αποτελεσματικού χειρισμού ατόμων με συμπεριφορά σοβαρής παραβατικότητας.

Προς αυτήν την κατεύθυνση φαίνεται να είναι και οι απόψεις των «παιδιών SOS», αφού γενικά συμφωνούν με τα ποσοτικά συμπεράσματα που προκύπτουν από την έρευνα στα αρχεία των φακέλων. Κρίνουν θετικά το πρόγραμμα στο σύνολο του, αντιλαμβάνονται πως η εμφάνιση αντικοιν. συμπεριφοράς είναι αποτέλεσμα τόσο κοινωνικών παραγόντων όσο και προσωπικών δυσκολιών που αντιμετωπίζει το κάθε παιδί ξεχωριστά, αλλά παράλληλα τονίζουν πως η μη έγκαιρη λήψη μέτρων σε συνδυασμό με την αδυναμία κάποιων επαγγελματιών να ασκήσουν σωστά τον ρόλο τους μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρότερες συμπεριφορές. 

Πέρα από τα συμπεράσματα προκύπτουν και αρκετοί προβληματισμοί. Το σημαντικότερο ίσως είναι κατά πόσο είναι ορθό να χαρακτηρίζουμε μία συμπεριφορά ενός ανηλίκου, που έχει μεγαλώσει σε ίδρυμα, ως αντικοινωνική χρησιμοποιώντας τα ίδια κριτήρια με βάση τα οποία χαρακτηρίζουμε ως αντικοινωνική μία αντίστοιχη συμπεριφορά ενός ανηλίκου της ευρύτερης κοινωνίας. Για παράδειγμα, μπορεί να χαρακτηριστεί ένα παιδί ως αντικοινωνικό όταν η συμπεριφορά του αυτή περιορίζεται εντός του ιδρύματος;

Βιβλιογραφία

«Απολογιστική έκθεση Παιδικών Χωριών» Αθήνα, 2010.

Γεωργούλας Σ., «Ανήλικοι παραβάτες στην Ελλάδα : κοινωνική αναπαράσταση και αντιμετώπιση», Αθήνα : Ελληνικά Γράμματα , 2000

Κουράκης Ν. «Έφηβοι παραβάτες και κοινωνία», Αθήνα: Αντ.Ν. Σάκκουλα, 1999

Φαρσεδάκη, Ιακ.«Παραβατικότητα και Κοινωνικός Έλεγχος των Ανηλίκων», Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη, 1985

Farrington D. «Developmental Criminology and Risk-Focused Prevention» in Maguire Μ., Morgan R.. and Reiner R. «The Oxford handbook of criminology» 3^rd edition, Oxford : Oxford University Press, 2002

Millie, A., Jacobson, J., Hough, M. and Paraskevopoulou, A. (2005a) Anti-social

behaviour in London - Setting the context for the London Anti-Social Behaviour

Strategy, London: GLA.

www.sos-villages.gr

---

[1] Σε γενικές γραμμές η αντικοινωνική συμπεριφορά μπορεί να είναι οτιδήποτε, από χαμηλού επιπέδου επίμονη ενόχληση μέχρι σοβαρή βία ή άλλων μορφών εγκληματικής συμπεριφοράς. Σύμφωνα με το Crime & Disorder Act, 1998 «… an anti-social manner, that is to say, in a manner that caused or was likely to cause harassment, alarm or distress to one or more persons ...» επίσης βλ. Millie, A., Jacobson, J., Hough, M. and Paraskevopoulou, A. (2005a) Anti-social

behaviour in London - Setting the context for the London Anti-Social Behaviour

Strategy, London: GLA.

[2] Βλ. Farrington D. «Developmental Criminology and Risk-Focused Prevention» in Maguire Μ., Morgan R.. and Reiner R. «The Oxford handbook of criminology» 3^rd edition, Oxford : Oxford University Press, 2002

[3] Αποτελεί μέρος της διδακτορικής διατριβής με τίτλο «Ο προληπτικός ρόλος του Παιδικού Χωριού SOS στην εμφάνιση αντικοινωνικής συμπεριφοράς των ανηλίκων.»

[4] Βλ. Φαρσεδάκη, Ιακ.«Παραβατικότητα και Κοινωνικός Έλεγχος των Ανηλίκων», Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη, 1985, καθώς και Γεωργούλας Σ., «Ανήλικοι παραβάτες στην Ελλάδα : κοινωνική αναπαράσταση και αντιμετώπιση», Αθήνα : Ελληνικά Γράμματα , 2000, και Κουράκης Ν. «Έφηβοι παραβάτες και κοινωνία», Αθήνα: Αντ.Ν. Σάκκουλα, 1999

[5] Για περισσότερες πληροφορίες: http://www.sos-childrensvillages.org και στο http:// www.sos-villages.gr

[6] Η Στέγη Νέων αποτελεί τη συνέχεια της παιδαγωγικής διαδικασίας του Παιδικού Χωριού SOS. Όταν τα παιδιά φτάνουν στη μέση εφηβεία μεταβάινουν στο χώρο της Στέγης όπου και προετοιμάζονται για την ανεξαρτητοποίηση τους. Στεγάζεται σε μία πολυκατοικία με διαμερίσματα σε κάποιο χώρο της ευρύτερης κοινωνίας μακριά από το Παιδικό Χωριό. Για περισσότερα βλέπε www.sos-villages.gr και «Απολογιστική έκθεση Παιδικών Χωριών» Αθήνα, 2010. 
ΠΗΓΗ: www.theartofcrime.gr

ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΔΙΚΤΥΟΥ ΚΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ

Σας προσκαλούμε την Τρίτη, 20 Νοεμβρίου, 

Παγκόσμια Ημέρα των Δικαιωμάτων του Παιδιού, 

σε εκδήλωση στις 7μμ στο αναγνωστήριο της Δημοτικής Βιβλιοθήκης,

Δομοκού 2, Μετρό - Σταθμός Λαρίσης.

Θα συζητήσουμε τα δικαιώματα των παιδιών και τη σημασία τους, ιδιαίτερα κάτω από τις σημερινές συνθήκες κρίσης. 

Θα υπάρχει ασφαλής δημιουργική απασχόληση για τα παιδιά

στο Εργαστήρι Πολιτισμού και στη Δημοτική Βιβλιοθήκη.

ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΕΚΔΗΛΩΣΗΣ

Τα δικαιώματα του παιδιού αποτελούν μια νομική δέσμευση, που για να γίνει πραγματικότητα απαιτεί την ευθύνη της Πολιτείας, αλλά  και την κοινωνική συνειδητοποίηση και  προσωπική  ευαισθησία όλων μας. Είναι αναγκαίο, πριν απ' όλα, να  γνωρίζουμε τα δικαιώματα που περιγράφει η Διεθνής Σύμβαση και να τα κατανοούμε σε βάθος, τόσο τα ίδια τα παιδιά όσο  και οι μεγάλοι. Είναι αναγκαίο να τα συζητάμε δημόσια, ώστε να αντιληφθούμε τη σημασία τους σε μια σειρά από σημαντικά  ζητήματα που αφορούν τη ζωή και την ανάπτυξη των παιδιών μέσα σε έναν  κόσμο γεμάτο αντιφάσεις και συγκρούσεις που αλλάζει ραγδαία. Τέλος, πρέπει να  καταλάβουμε πως ο σεβασμός στα δικαιώματα αφορά όλα ανεξαιρέτως τα παιδιά  και πως συνδέεται στενά με την κατανόηση από τα ίδια τα παιδιά του πλαισίου και των κανόνων μέσα στα οποία μπορούν να λειτουργούν, των υποχρεώσεων που έχουν ανάλογα με την ηλικία τους, του σεβασμού των δικαιωμάτων των άλλων. Κάθε παιδί είναι μοναδικό και γνωρίζοντας τα δικαιώματά του μεγαλώνει και ωριμάζει με το δικό του τρόπο και τους δικούς του ρυθμούς.

Στις σημερινές συνθήκες κρίσης, ωστόσο, η αμφισβήτηση και η αποδυνάμωση των δικαιωμάτων των παιδιών γίνεται πιεστική. Η φτώχεια, η αδυναμία του κράτους πρόνοιας να στηρίξει τους πιο αδύναμους, η τεράστια ανεργία των γονιών, οι διακρίσεις και ο αποκλεισμός που δυναμώνουν μέσα σε ένα κλίμα ανταγωνισμού και σύγκρουσης, κινδυνεύουν να μετατρέψουν την κοινωνία μας σε ζούγκλα, όπου θα ισχύει ο νόμος του πιο δυνατού.  Η πρόσφατη Έκθεση Αξιολόγησης της χώρας μας από την αρμόδια επιτροπή του ΟΗΕ σχετικά με την εφαρμογή των δικαιωμάτων του παιδιού υπογραμμίζει τα μεγάλα κοινωνικά προβλήματα και τα θεσμικά ελλείμματα που υπάρχουν.

Μπροστά σε αυτή την κατάσταση έχουμε όλοι υποχρέωση να  κρατήσουμε στο κέντρο της προσοχής μας τα  ίδια τα παιδιά και την ανάγκη να μεγαλώσουν σαν αυτόνομες δημιουργικές προσωπικότητες και να αναπτύξουν τις διανοητικές και συναισθηματικές τους ικανότητες. Έχουμε υποχρέωση να ενθαρρύνουμε τα παιδιά να  διαβάσουν βιβλία, να μάθουν υπολογιστή, να παίξουν δημιουργικά παιχνίδια, να  γίνουν κοινωνικοί άνθρωποι που συμμετέχουν, συζητούν και μπορούν να φανταστούν έναν καλύτερο κόσμο. Για να γίνει αυτό οφείλουμε να αναπτύσσουμε θετικές δράσεις μέσα από συλλογικές προσπάθειες, να αναζητούμε  λύσεις στα προβλήματα, να  δείχνουμε αλληλεγγύη, να  στηρίζουμε τους πιο αδύνατους, να είμαστε όσο γίνεται δίκαιοι και δημιουργικοί.   

                                  

-- 

-------------------------------------------------------

Εργαστήρι Πολιτισμού
Αλκαμένους 11β, Σταθμός Λαρίσης
Αθήνα 104 39
Tηλ. Επικ.: 210.8846.590 / 6977.216665
http://ddp.org.gr
http://www.facebook.com/www.ddp.org.gr

European Congress of Dramatherapy & Playtherapy

European Congress of Dramatherapy & Playtherapy
‘‘ΕARLY ATTACHMENT AND PERSONALITY DEVELOPMENT. BRIDGING PSYCHOTHERAPY AND NEUROSCIENCE’'
Athens, Greece, 23-25 November 2012 www.dramaandplaytherapy.gr 

Sue Jennings - Mooli Lahad - Brenda Meldrum - Anna Seymour - Peter Ayling

Lectures - Master Classes - Round Tables - Interactive Workshops - Happenings -Theatrical Performances

THE CONGRESS IS ADDRESSED TO Playtherapists & Dramatherapists, as well as Psychotherapists, Art Therapists, Psychiatrists, Child Psychiatrists, Neurologists, Psychologists, Social Workers, Health Visitors, Nurses, Occupational Therapists, Speech Therapists, Sociologists, Educators, Teachers, Artists and all those you are interested in the conference theme.

CONGRESS TOPICS
- A historical review of attachment theory
- Dramatherapy/Playtherapy in relation to the attachment theory (assessment-diagnosis -therapy)
- Neuroscience and attachment theory
- The analogy between the therapist-client relationship and that of a 'good enough mother' and her child
Research studies and results
- Clinical case studies (children and adults)

SUBMISSIONS related to the congress topics are invited for presentation to the congress. EXTENDED ABSTRACT submission DEADLINE: July 15th

Information: http://www.dramaandplaytherapy.gr 
Tel. +30 2299084570. E-mail: dramaplayconf2012@gmail.com

ΣΧΟΛΕΣ ΓΟΝΕΩΝ

Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα Συντονιστών Ομάδων Υποψήφιων-Μελλοντικών Γονέων

Το Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα διοργανώνεται από τον ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΔΕΣΜΟ ΣΧΟΛΩΝ ΓΟΝΕΩΝ και απευθύνεται σε ειδικούς ψυχικής υγείας που θέλουν να συντονίσουν ομάδες Σχολών Υποψήφιων-Μελλοντικών Γονέων.
Η διάρκεια του προγράμματος είναι 10 ώρες και θα διεξαχθεί στα γραφεία των Σχολών Γονέων (Ασκληπιού 43, στο κέντρο της Αθήνας) στις 3 & 4 Νοεμβρίου από τις 10:00 ως τις 14:00.
Το κόστος συμμετοχής είναι 120 ευρώ και ο αριθμός των συμμετεχόντων περιορισμένος.

Στο κόστος του σεμιναρίου περιλαμβάνεται Φάκελος με έντυπο υλικό-άρθρα & πιστοποιητικό συμμετοχής.
Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να στείλουν ένα σύντομο βιογραφικό τους στην ηλεκτρονική διεύθυνση:
vaspap2@otenet.gr
www.sxolesgonewn.gr

ΗΜΕΡΙΔΑ ΠΑΙΔΙΚΩΝ ΧΩΡΙΩΝ SOS ΕΛΛΑΔΟΣ

http://www.sos-villages.gr/content/news/235-episthmonikh-hmerida-sth-thessalonikh-me-titlo-quot-koinwnia-se-kris

ΕΚΘΕΣΗ UNICEF ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ 2012

Η Ελληνική Εθνική Επιτροπή της UNICEF παρουσιάζει για πρώτη φορά την Έκθεση «Η Κατάσταση των Παιδιών στην Ελλάδα 2012» που συντάχθηκε για λογαριασμό της σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Αθηνών και σκιαγραφεί την κατάσταση των παιδιών στην Ελλάδα σήμερα. Η Έκθεση εξετάζει το βαθμό που η ελληνική νομοθεσία και πολιτικές συμβάλλουν στη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των παιδιών και συγκλίνουν προς τις επιταγές της Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Παιδιού. Εξετάζονται ομάδες παιδιών που επηρεάζονται από συνθήκες φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού και δίνεται μια γενική εικόνα των επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης στα παιδιά. Η έκθεση καταλήγει σε προτάσεις για στοχευμένες πολιτικές αντιμετώπισης από την πολιτεία για τη βελτίωση της θέσης των παιδιών. Τα κύρια σημεία της Έκθεσης είναι τα εξής: Δημογραφικά Ο πληθυσμός των παιδιών στην Ελλάδα μειώθηκε από 32% του συνολικού πληθυσμού το 1961 σε 19% το 2001 και 17,4% το 2011 σύμφωνα με εκτιμήσεις. Τα νοικοκυριά στην Ελλάδα από το 1960 και μετά συρρικνώθηκαν κατά ένα μέλος, από 3,78 το 1961 σε 2,65 μέλη ανά νοικοκυριό το 2009. Μεταξύ 1991 και 2001 το ποσοστό των νοικοκυριών χωρίς παιδιά κάτω των 15 ετών αυξήθηκε κατά 27,5%. Τα παιδιά στην Ελλάδα, σήμερα, αποτελούν μια ηλικιακή μειονότητα σε ένα πληθυσμό που διαρκώς γερνάει. Τα διαζύγια στην Ελλάδα από το 0,7/ ανά χίλιους κατοίκους που βρίσκονταν το1981, έχουν φτάσει το 2008 στο 1,2. Στο 61,4% τουλάχιστον των διαζυγίων υπάρχουν παιδιά. Κατάσταση των Δικαιωμάτων του Παιδιού Σύμβαση Ύστερα από την σύμφωνη γνώμη της Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Παιδιού του Ο.Η.Ε. η Ελλάδα κατέθεσε σε ενιαίο κείμενο την 2η και 3η περιοδική έκθεση για τα Δικαιώματα του Παιδιού το 2009. Εδώ παρατηρείται κάποια πρόοδος, κυρίως στο ζήτημα της νομοθετικής εναρμόνισης του ελληνικού θεσμικού πλαισίου συγκριτικά με όσα είχαν επισημανθεί από την Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Παιδιού το 2002. Ωστόσο, το πρόβλημα της αξιολόγησης της εφαρμογής της Σύμβασης παραμένει. Στο αίτημα της Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Παιδιού για παροχή πρόσθετων στοιχείων πάνω στην 2η και την 3η περιοδική έκθεση της χώρας μας τονίζεται η αναγκαιότητα ύπαρξης συγκεκριμένου σχεδίου για τα δικαιώματα του παιδιού, το οποίο προϋποθέτει τόσο την ύπαρξη αντίστοιχων δομών και φορέων για την εφαρμογή του, όσο και την παροχή συγκεκριμένων, συστηματικών και όχι αποσπασματικών στοιχείων για μια σειρά από επιμέρους ζητήματα που αφορούν την εφαρμογή της Σύμβασης. Παιδική Εργασία Η παιδική εργασία είναι δύσκολο να εντοπιστεί, καθώς η κοινωνική πραγματικότητα είναι ότι συχνά τα παιδιά πέφτουν θύματα εκμετάλλευσης από το ίδιο το οικογενειακό τους περιβάλλον. Αν και σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Εργασίας, στα οποία αναφέρεται ο Συνήγορος του Παιδιού, κάθε χρόνο εκδίδονται μόνο 1.500 βιβλιάρια εργασίας ανηλίκων περίπου, η ΕΛ.ΣΤΑΤ. υπολογίζει τον αριθμό των εργαζομένων ηλικίας 15 ως 18 χρόνων σε 8.886 (2011). Λαμβάνοντας όμως υπόψη τον αριθμό της σχολικής διαρροής σε συνάρτηση με τις εκτιμήσεις του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, ότι 70% των μαθητών που διακόπτουν το σχολείο εισέρχονται στην αγορά εργασίας, ο Συνήγορος του Παιδιού υπολογίζει ότι στην πραγματικότητα οι ανήλικοι εργαζόμενοι στην Ελλάδα ξεπερνούν τις 100.000. Υγεία Στην Ελλάδα τόσο η παιδική, όσο και η βρεφική θνησιμότητα, εμφανίζουν χαμηλότερα ποσοστά σε σχέση αφενός με το μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αφετέρου με αυτόν των χωρών της Ευρωζώνης. Ενδεικτικό της δραματικής μείωσης της παιδικής θνησιμότητας στην Ελλάδα αποτελεί, σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας, η μείωση του αριθμού των θανάτων ανά 1.000 παιδιά ηλικίας από 1 έως 5 ετών από 11,5 το 1990 σε 4,1 το 2010. Η Ελλάδα εμφανίζει όμως μεγαλύτερο ποσοστό λιποβαρών βρεφών ανά συνολικές γεννήσεις σε σχέση με το μέσο όρο των χωρών του Ο.Ο.Σ.Α., με την τάση να είναι αυξητική τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα από το 1995 και έπειτα. Τα ποσοστά ανοσοποίησης (εμβολιασμού) των παιδιών αντιπροσωπεύουν το επίπεδο λήψης μέτρων πρόληψης και προώθησης της υγείας τους. Οι βασικοί δείκτες εμβολιασμού που έχει υιοθετήσει η Παγκόσμια Τράπεζα αναφέρονται στον εμβολιασμό για Ιλαρά και για Διφθερίτιδα, Τέτανο και Κοκίτη (DPT). Και στις δυο περιπτώσεις η Ελλάδα εμφανίζει υψηλότερα ποσοστά σε σχέση με το Μ.Ο. της Ε.Ε. και της Ευρωζώνης, τα οποία για το έτος 2010 αγγίζουν το 100% των παιδιών ηλικίας 12-23 μηνών. Παρόλα αυτά διαπιστώνεται ευρεία ανταπόκριση σε πρωτοβουλίες δωρεάν εμβολιασμού, όποτε αυτές πραγματοποιούνται από φορείς, ιδιαίτερα για τα παιδιά ευπαθών κοινωνικών ομάδων. Εκπαίδευση Το σχολείο αποτελεί τον κατ’ εξοχή κοινωνικό χώρο εμφάνισης και δράσης του παιδιού. Το 94% των παιδιών φοιτούν στα δημόσια σχολεία. Η χώρα έχει την μεγαλύτερη αναλογία διδασκόντων-μαθητών, 1 προς 8,6 σε σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες και τον χαμηλότερο στην Ευρώπη (17) αριθμό μαθητών ανά τμήμα. Η σχολική διαρροή μειώνεται διαχρονικά και υπολογίζεται σε 13,7 το 2010 με 14,1 μέσο όρο στην Ε.Ε. Η μαθητική διαρροή στην κατώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση (Γυμνάσιο) παρουσιάζει πτωτική τάση την τελευταία εικοσαετία. Παραμερίζοντας τα καθαρά εκπαιδευτικά μειονεκτήματα της μαθητικής διαρροής, πρέπει να τονιστεί η σημαντική συσχέτιση που αυτή εμφανίζει με φαινόμενα όπως η παιδική παραβατικότητα και η παιδική εργασία. Στο στάδιο πριν την υποχρεωτική εκπαίδευση, στην Ελλάδα το ποσοστό συμμετοχής σε αυτή 70,3% (παιδιά ηλικίας 4 ετών μέχρι την έναρξη της υποχρεωτικής εκπαίδευσης) παρουσιάζει σημαντική απόκλιση έναντι του μέσου όρου των 27 κρατών της Ε.Ε. (91,2%). Το ποσοστό των παιδιών που εγγράφονται στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση είναι υψηλό και παρουσιάζει ανοδική πορεία τα τελευταία χρόνια συγκλίνοντας με το μέσο όρο του ποσοστού των χωρών της Ευρωζώνης. Ως προς τις εκπαιδευτικές επιδόσεις, σύμφωνα με τα αποτελέσματα του διεθνούς προγράμματος αξιολόγησης PISA 2009 του Ο.Ο.Σ.Α., η Ελλάδα και στα τρία πεδία αξιολόγησης (αναγνωστικός, μαθηματικός και επιστημονικός εγγραμματισμός) επιτυγχάνει αποτελέσματα κάτω της μέσης επίδοσης των χωρών του Ο.Ο.Σ.Α. Φτώχεια και παιδί Επί της ουσίας τα παιδιά εγγράφονται στις μετρήσεις της φτώχειας ως διαβιούντα σε νοικοκυριά που εμπίπτουν στην κατηγορία των φτωχών. Στις περισσότερες χώρες της Ε.Ε. τα ποσοστά της παιδικής φτώχειας αυξήθηκαν. Στις δύο μεγαλύτερες χώρες και οικονομίες της ευρωζώνης, τη Γαλλίας και τη Γερμανίας σημειώνουν τη μεγαλύτερη αύξηση. Τα μονογονεϊκά νοικοκυριά επηρεάζονται περισσότερο από την φτώχεια. Στην ίδια ομάδα των φτωχών νοικοκυριών με παιδιά, εμφανίζονται διαφορές, ανάλογα με την ηλικία του παιδιού. Στην ηλικία εκείνη, όπως η εφηβεία κατά την οποία η ψυχολογία, οι ανάγκες και οι ανησυχίες του παιδιού διευρύνονται, το φτωχό νοικοκυριό φαίνεται να πιέζεται περισσότερο να ανταπεξέλθει στην ικανοποίηση. Το ποσοστό της παιδικής φτώχειας στην Ελλάδα είναι 23% ενώ αντίστοιχα για το σύνολο της Ευρώπης είναι 20,5%. Στην χαμηλότερη θέση είναι η Βουλγαρία με 26,8% και στην καλύτερη θέση η Δανία με 10,9% (Eurostat, 2010). Οι ανήλικοι κάτω από το όριο της φτώχειας στην Ελλάδα υπολογίζονται σε 439.000 (Eurostat, 2010). Φτωχά νοικοκυριά είναι το 20,1% του συνόλου. Το 33,4% των φτωχών νοικοκυριών είναι μονογονεϊκά. Το 2010 το 28,7% των νοικοκυριών με παιδιά βρισκόντουσαν σε φτώχεια ή κοινωνικό αποκλεισμό. Ιδιαίτερα στα νοικοκυριά με παιδιά 12-17 ετών το ποσοστό εκτινάσσεται στο 34,7% (Eurostat). Παιδική φτώχεια και Υγεία Στα φτωχά παιδιά οι πιθανότητες να εκδηλωθούν προβλήματα υγείας είναι περισσότερες και συγκριτικά προς τα μη φτωχά είναι δυνατό να εμφανίσουν μεγαλύτερες υστερήσεις στην νοητική και κοινωνικο-συναισθηματική ανάπτυξη, ιδιαίτερα όταν η φτώχεια είναι μακροχρόνια. Τα φτωχά παιδιά στην Ελλάδα έχουν περισσότερες πιθανότητες να υποσιτιστούν και να ταλαιπωρηθούν από την έλλειψη θέρμανσης ή την υγρασία στο σπίτι, από ότι τα μη φτωχά. Σύμφωνα με στοιχεία ο θόρυβος και η στενότητα χώρου είναι δύο παράγοντες που αυξάνουν την πίεση και τo ψυχολογικό στρες στα παιδιά. Στην Ελλάδα σημειώνεται μεγαλύτερη στενότητα χώρου στη κατοικία συγκριτικά με την υπόλοιπη Ευρώπη. Συνθήκες διαβίωσης - κατοικίας Μεταξύ των φτωχών νοικοκυριών με παιδιά, το 21,6% είναι οικονομικά αδύναμα για διατροφή με κοτόπουλο, κρέας, ψάρι ή λαχανικά ίσης θρεπτικής αξίας, το 37,1% δεν έχει ικανοποιητική θέρμανση, το 27,8% έχει υγρασία στους τοίχους ή σάπια κουφώματα και το 23,2% περιβαλλοντικό πρόβλημα (από βιομηχανίες και κυκλοφορία αυτοκινήτων). Το 46,7% των ανηλίκων σε φτωχά νοικοκυριά αντιμετωπίζουν στενότητα χώρου στην κατοικία τους. Το ποσοστό εκτινάσσεται στο 51,6% στις ηλικίες 6-11 ετών. Παιδική φτώχεια και εκπαίδευση - απασχόληση Το χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης αποτελεί έναν παράγοντα που προκαλεί και αναπαράγει τη φτώχεια. Οι φτωχοί στην Ελλάδα εμφανίζουν ιδιαίτερα χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης συγκριτικά με τον υπόλοιπο πληθυσμό. Η χαμηλή ένταση απασχόλησης πλήττει σε μεγαλύτερο βαθμό τα παιδιά που ζουν σε φτωχά μονογονεϊκά νοικοκυριά και στις εισοδηματικά ασθενέστερες φτωχές ομάδες (μικρότερο του 50% και του 40% του μέσου διαθέσιμου εισοδήματος). Η Ελλάδα έχει το υψηλότερο ποσοστό των φτωχών εργαζομένων (13,8%) στην Ευρωζώνη(8.2%) και δεύτερο στην Ευρωπαϊκή Ένωση (8.5%), στοιχείο που υποδηλώνει, ότι το εισόδημα από την εργασία δεν εξασφαλίζει και την έξοδο από την φτώχεια. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 81,5% των φτωχών νοικοκυριών με παιδιά έχουν αδυναμία πληρωμής μιας εβδομάδας διακοπών (Eurostat, 2010). Στα νοικοκυριά με παιδιά έως 16 ετών το 16,8% του εισοδήματος πηγαίνει στα είδη διατροφής, το 13% στις μεταφορές, το 10,4% στη στέγαση, ύδρευση κ.λπ. της κατοικίας, το 6,1% σε αναψυχή – πολιτισμό και το 5,9% στην εκπαίδευση. Κοινωνικές παροχές και ανταποδοτικότητα Η αποτελεσματικότητα των δαπανών για τη κοινωνική προστασία στην αντιμετώπιση της φτώχειας και του αποκλεισμού δεν είναι ικανοποιητική. Ενώ οι δαπάνες αυξάνονταν (15% τα τελευταία 15 χρόνια), το ποσοστό των Ελλήνων που ζούσαν κάτω από το όριο φτώχειας παρέμεινε σταθερό. Η κύρια ομάδα που επωφελείται, ως ένα βαθμό, από τις κοινωνικές μεταβιβάσεις είναι τα άτομα ηλικίας 65 χρονών και άνω. Η κατανομή των δαπανών για τη κοινωνική προστασία επικεντρώνεται στις συντάξεις και τα επιδόματα ασθενείας, που καταλαμβάνουν το 70% του συνόλου. Ενώ οι συνολικές κοινωνικές μεταβιβάσεις στο διάστημα 2000 με 2009 αυξήθηκαν κατά 4,6 ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ, για την οικογένεια-παιδιά παρέμειναν σταθερές. Ο κίνδυνος της φτώχειας στην παιδική ηλικία μειώνεται μετά τις κοινωνικές μεταβιβάσεις (συντάξεις, επιδόματα) από 29,1% σε 23% μόνο, όταν στην Ευρώπη μειώνεται από 37,1% σε 20,5%. Ενώ οι δαπάνες για κοινωνική προστασία αυξήθηκαν από 22,7% του ΑΕΠ το 2000 σε 27,3% το 2009 (Eurostat) οι δαπάνες για την οικογένεια και το παιδί έμειναν σταθερές από 1,7% σε 1,8% του ΑΕΠ. Το 70,5% των δαπανών κοινωνικής προστασίας πηγαίνει στο γήρας και τις ασθένειες, ενώ στην οικογένεια-παιδιά πηγαίνει μόνο το 6,7%. Οι δαπάνες κοινωνικής προστασίας στην Ελλάδα συμπεριλαμβανομένου του διοικητικού κόστους είναι 27,97%, ενώ στην Ευρώπη 30,19%. Πρώτη η Γαλλία 33,06%, ακολουθεί η Ολλανδία 31,6%. Τελευταίες η Εσθονία 19,19% και Σλοβακία 18,81%. Οι δαπάνες κοινωνικής προστασίας για οικογένεια-παιδιά στην Ελλάδα είναι 1,8%. Στην ΕΕ είναι 2,3% με καλύτερο το Λουξεμβούργο 4% και χειρότερες την Ιταλία, Ολλανδία 1,4% και 1,3% αντίστοιχα. Οι κατά κεφαλήν δαπάνες κοινωνικής προστασίας το 2009 για οικογένεια-παιδιά στην Ελλάδα ήταν (σε τιμές 2000) 302ευρώ, στην ΕΕ 477ευρώ, στο Λουξεμβούργο (καλύτερη θέση) 2.532ευρώ και στη Σλοβακία (τελευταία θέση) 137ευρώ. Ειδικές ομάδες παιδιών Η παρουσία των μεταναστών, κυρίως από το 1990 και μετά, έχει αυξήσει τον πληθυσμό της χώρας κατά περίπου 1 εκατομμύριο. Αντίστοιχα για το 2010, υπολογίζεται, ότι σχεδόν 200,000 παιδιά ηλικίας έως 17 ετών (το 10% του συνόλου) που ζουν στην χώρα προέρχονται από οικογένειες μεταναστών. Οι μετανάστες αλβανικής καταγωγής το 2001 αποτελούσαν το 57,5% του συνόλου των μεταναστών στην χώρα. Επιπρόσθετα, στην απογραφή του 2001, η ομάδα αυτή αντιπροσώπευε το μεγαλύτερο ποσοστό στην παιδική ηλικία. Οι μετανάστες είναι η πρώτη ομάδα που φάνηκε να πλήττεται από την οικονομική κρίση. Ήδη από το 2008, όλοι οι κοινωνικοί παρουσίαζαν επιδείνωση. Η φτώχεια είναι γενικό χαρακτηριστικό των Ρομά. Το στεγαστικό αποτελεί κεντρικό ζήτημα στην επιδίωξη ενσωμάτωσης και αιτία συγκρούσεων μεταξύ Ρομά και τοπικών και κεντρικών αρχών. Η πρόσβαση σε υπηρεσίες που σχετίζονται με την υγεία, γενικά, συντελεί στα αυξημένα ποσοστά βρεφικής και παιδικής θνησιμότητας και σε χαμηλότερο προσδόκιμο ζωής. Παρά τις σημαντικές βελτιώσεις που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια η συμμετοχή τους στην εκπαίδευση παραμένει χαμηλή. Η Ελλάδα τα τελευταία χρόνια έχει συγκεντρώσει 6 καταδίκες για παραβιάσεις δικαιωμάτων των Ρομά. Από τα θύματα του trafficking (στοιχεία Ελληνικής Αστυνομίας) για 1.000 περιπτώσεις 2003-2011, το 33% προέρχονται από Ρουμανία το 20,6% από Ρωσία το 16,3% από Βουλγαρία, το 10,1% από άλλες χώρες πρώην ΕΣΣΔ, το 6% από Ουκρανία, το 4,4% από Νιγηρία. Τα στοιχεία για τα παιδιά είναι αποσπασματικά με 21 καταγεγραμμένες περιπτώσεις 2005-2007 οι περισσότερες από τη Ρουμανία. Τα παιδιά του δρόμου προέρχονται κυρίως από Αλβανία, Ρουμανία, Βουλγαρία και Έλληνες Ρομά (χριστιανοί και μουσουλμάνοι). Τα παιδιά του δρόμου και το trafficking είναι φαινόμενα που σχετίζονται με τη φτώχεια. Παιδιά με αναπηρίες Αν και ο ακριβής αριθμός δεν είναι γνωστός υπολογίζονταν από την ΕΛΣΤΑΤ σε 18.300 (2002). Το 26,3% παιδιών με αναπηρία φοιτούν στο Δημοτικό, το 28,1% σε άλλο είδος εκπαίδευσης, το 23,1% σε ΕΕΕΚ (Εργαστήρια Επαγγελματικής Εκπαίδευσης). Στοιχεία από διαφορετικές πηγές ανεβάζουν τον αριθμό των ασυνόδευτων και χωρισμένων από την οικογένειά τους ανήλικων μεταναστών από 1.000 μέχρι και 6.000 τον χρόνο. Τα παιδιά αυτά αντιμετωπίζουν περιορισμούς τόσο από τις ανάγκες της παιδικής τους ηλικίας όσο και από τις συνθήκες του πρόσφυγα. Το γεγονός ότι για διάφορους λόγους δεν καταφεύγουν όλα σε αιτήσεις ασύλου αυξάνει τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν. Οι αιτήσεις ασύλου από ανήλικους το 2011 ήταν 555. Το 2010 ήταν 465 με 145 από αυτούς να είναι ασυνόδευτοι ανήλικοι (Eurostat). Ανήλικοι παραβάτες Στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια με τις αλλαγές στους νόμους για την ποινική μεταχείριση των ανηλίκων, τα παιδιά παραβάτες που καταδικάσθηκαν σε αναμορφωτικά και άλλα μέτρα έχουν μειωθεί την τελευταία δεκαετία πάνω από 50%. Από την ανάλυση των αδικημάτων των καταδικασθέντων ανηλίκων προκύπτει, ότι οι παραβιάσεις αυτοκινήτων και η παράνομη είσοδος και παραμονή στη χώρα αποτελούσαν το 84% των περιπτώσεων για τα παιδιά ηλικίας 14-18 ετών. Στους υποβληθέντες σε αναμορφωτικά και θεραπευτικά μέτρα, για το έτος 2009, το 75% των ποινών αφορά σε αδικήματα για παραβιάσεις αυτοκινήτων, ενώ στο έσχατο σωφρονιστικό μέτρο, του περιορισμού σε κατάστημα, οι περισσότερες ποινές ήταν για κλοπές πάσης φύσεως. Οι αλλαγές που έχουν συντελεστεί τις τελευταίες δεκαετίες στην απονομή της δικαιοσύνης των ανηλίκων σε συνδυασμό με τον γενικότερο χαρακτήρα των πράξεων των ανήλικων οδηγεί στην επιβολή ηπιότερων αναμορφωτικών μέτρων. Από πρόσφατα στοιχεία του Υπουργείου Δικαιοσύνης, το 2012 ο αριθμός των ανήλικων κρατουμένων ανέρχεται στα 582 άτομα. Οι αλλοδαποί αποτελούν το 80% των ανήλικων κατάδικων και υπόδικων. Από στοιχεία του υπουργείου Δικαιοσύνης για το 2011, το 30% των κρατούμενων ήταν Αλβανικής καταγωγής, το 11% από το Αφγανιστάν, το 9% από το Πακιστάν και το 8% από την Παλαιστίνη. Συνολικά το 59% προερχόταν από μουσουλμανικές χώρες της Βόρειας Αφρικής και της Ασίας. Μια σημαντική προσπάθεια γίνεται στις εκπαιδευτικές μονάδες που λειτουργούν στα καταστήματα. Εμφανίζουν σημαντικά ποσοστά συμμετοχής και καταγράφουν αξιοσημείωτες επιτυχίες. Οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στα παιδιά Οι επιπτώσεις δεν έχουν αποτυπωθεί στους κοινωνικούς δείκτες των στατιστικών αρχών. Οι κατεξοχήν κοινωνικές ομάδες που πλήττονται άμεσα από τις οικονομικές διακυμάνσεις είναι οι πλέον ευάλωτες: φτωχοί, κοινωνικά αποκλεισμένοι, μετανάστες, μονογονεϊκές οικογένειες. Η ανεργία, οι περικοπές σε μισθούς και συντάξεις σε συνδυασμό με τις αυξανόμενες φορολογικές επιβαρύνσεις των νοικοκυριών, πιέζει προς καθοδικές οικονομικές-κοινωνικές τροχιές και τα μεσαία στρώματα, ακόμα περισσότερο νοικοκυριά που είναι εκτεθειμένα σε δάνεια και λοιπές πιστώσεις. Το μεγαλύτερο πρόβλημα που θα αντιμετωπίσει η ελληνική κοινωνία τα επόμενα χρόνια θα είναι η κοινωνική συνοχή. Στην Ελλάδα, τα κοινωνικά δίκτυα και μάλιστα η οικογένεια, κάλυπταν τις ελλείψεις του ατελούς κράτους πρόνοιας και αποτελούσαν το ανάχωμα ώστε να προστατευθούν μερικώς τα φτωχά και μη νοικοκυριά από συνθήκες σοβαρής αποστέρησης και κοινωνικού αποκλεισμού. Σύμφωνα με δημοσιεύματα έγκυρων φύλλων εκτιμάται ότι το 2011 σημειώθηκε μείωση των γεννήσεων. Παράλληλα, τα παιδιά στην Ελλάδα ζουν σε ένα περισσότερο βίαιο περιβάλλον. Από το 2008 μέχρι το 2010, η εγκληματικότητα στην χώρα αυξήθηκε πάνω από 40%, ενώ και για το 2011 αναμένεται περαιτέρω αύξηση. Ο σχολικός εκφοβισμός έχει αυξηθεί 74% από 2002 μέχρι το 2010. Ταυτόχρονα, έχει σημειωθεί και αύξηση της εγκληματικότητας ανηλίκων. Το άγχος, το στρες είναι πιθανό να οδηγήσουν στην εκδήλωση ποικίλων ψυχοσωματικών συμπτωμάτων, επηρεάζοντας όλη την οικογένεια. Αυτές οι συνθήκες ψυχολογικής αστάθειας στην οικογένεια είναι δυνατόν να οδηγήσουν σε αδιαφορία, παραμέληση ή ακόμα και σε πιο βίαιες αντιδράσεις από την πλευρά των γονέων και να προκληθούν ψυχοσωματικές βλάβες στα παιδιά και αντιδραστικές συμπεριφορές. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα παιδιά θύματα και θύτες σχολικού εκφοβισμού αναφέρουν ότι έχουν συναισθηματική στήριξη από τους γονείς τους σε χαμηλότερο βαθμό από τα άλλα παιδιά. Οι παραπάνω συνθήκες είναι δυνατόν να συμβούν σε φτωχά και μη νοικοκυριά που βρίσκονται αντιμέτωπα με την ανεργία και την μείωση των εισοδημάτων. Είναι, δε, πιθανόν να συμβούν σε κάποιο βαθμό και σε νοικοκυριά τα οποία δεν αντιμετωπίζουν άμεσους κινδύνους, αλλά αντιδρούν μέσα από τη περιρρέουσα ατμόσφαιρα και το γενικό αίσθημα ανασφάλειας. Τα κρούσματα λιποθυμίας μαθητών από υποσιτισμό που οδήγησαν στην παροχή δωρεάν μικρογευμάτων σε ορισμένα σχολεία, είναι ένα σύμπτωμα των συνθηκών απόλυτης φτώχειας που βιώνουν κάποια παιδιά. Παιδιά που ανήκουν σε πιο ευάλωτες ομάδες μπορεί να βιώσουν συνθήκες ακραίας φτώχειας. Η ψυχολογική αστάθεια στην οικογένεια επηρεάζει άμεσα την ψυχολογία και συμπεριφορά των παιδιών σε όλες τις κοινωνικές ομάδες. Η ρήξη των κοινωνικών δεσμών μπορεί να αναδείξει ακραίες συνθήκες φτώχειας και αποκλεισμού που θα δοκιμάσουν όλη τη κοινωνία. Μέτρα και προτάσεις για τη βελτίωση της κατάστασης των παιδιών Η έκθεση καταλήγει σε συγκεκριμένες προτάσεις προς την πολιτεία για τη βελτίωση της κατάστασης των παιδιών στην Ελλάδα. Δημιουργία Εθνικού Παρατηρητηρίου κατά της Φτώχειας και του Κοινωνικού Αποκλεισμού Πρόσβαση σε Κοινωνικές Υπηρεσίες και Υπηρεσίες Υγείας Ενίσχυση του τομέα της Παιδείας, προστασία των παιδιών Ρομά και ενσωμάτωση των παιδιών των μεταναστών. Ενίσχυση των φορέων ειδικών δομών για τα παιδιά με αναπηρίες με προσωπικό και πόρους. Να δημιουργηθεί ο θεσμός της «Κοινωνικής Κατοικίας» για άτομα ή νοικοκυριά που αντιμετωπίζουν πρόβλημα έλλειψης στέγης. Αυστηρότερος έλεγχος της παιδικής εργασίας και εκπαίδευση των υπαλλήλων των αρμοδίων υπηρεσιών. Διευκόλυνση των υιοθεσιών και της αναδοχής με παράλληλη καταπολέμηση των παράνομων υιοθεσιών. Αύξηση του ορίου ηλικίας προστασίας στα 18 αντί τα 17 για τα θύματα σεξουαλικής κακοποίησης. Εθνικό μητρώο καταγραφής παιδικής κακοποίησης. Ενίσχυση των δομών περίθαλψης, αποκατάστασης, μέτρα για την πρόληψη και την αποτροπή. Δικαιοσύνη ανηλίκων - Αύξηση ορίου στα 18 αντί στα 17 του ορίου ανηλικότητας, αποποινικοποίηση της επαιτείας ανηλίκων, αξιολόγηση των δομών πρόληψης και καταστολής της εγκληματικότητας ανηλίκων. Συμφιλίωση οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής Ελαστικό ωράριο εργασίας στις επιχειρήσεις σύμφωνα με τις οικογενειακές υποχρεώσεις. Ενημέρωση ευαισθητοποίηση των εργαζομένων σχετικά με τη χρήση διαφόρων αδειών και ενθάρρυνση της άδειας πατρότητας. Διευκόλυνση εγκύων εργαζομένων για προγεννητικές εξετάσεις, για μαθήματα τοκετού και θεσμοθέτηση διακοπών εργασίας για θηλασμό σε ειδικό χώρο των επιχειρήσεων. Υποστήριξη των μητέρων από τα μαιευτήρια και τις επιχειρήσεις κατά τη λοχεία και προώθηση των Φιλικών προς τα Παιδιά Νοσοκομείων. Δημιουργία δομών στήριξης για υπηρεσίες φύλαξης παιδιών σύμφωνα με τις ανάγκες των γονέων - εργαζομένων. Ένταξη της Διάστασης της Παιδικής Φτώχειας οριζόντια στις Δημόσιες Πολιτικές (mainstreaming). Πλήρης υλοποίηση και εφαρμογή της Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Παιδιού. Δωρεάν γεύματα στα σχολεία, παροχή σχολικών ειδών πρώτης ανάγκης, ενίσχυση αθλητικών και πολιτιστικών δραστηριοτήτων στο σχολείο για την αντιμετώπιση των αρνητικών συναισθημάτων που δημιουργούν στα παιδιά η φτώχεια και γενικότερα οι δυσμενείς κοινωνικοοικονομικές συνθήκες. Μετάβαση από την ιδρυματική μέριμνα στην φροντίδα από ανάδοχους γονείς. Ενθάρρυνση του θεσμού της υιοθεσίας με θετική στάση απέναντι στην αποϊδρυματοποίηση. Έτσι προτείνονται: Στα πλαίσια κάθε πολιτικής από οποιοδήποτε φορέα δημόσιο ή ιδιωτικό να υπάρχει οριζόντια πρόβλεψη και επικέντρωση στα θέματα που αφορούν το παιδί και την παιδική ηλικία(child mainstreaming). Στο παραπάνω πλαίσιο, προτείνεται ο σχεδιασμός και εφαρμογή ενός «Σχεδίου Δράσης για την Παιδική Ηλικία και τα Δικαιώματα του Παιδιού», το οποίο θα καταλαμβάνει: α) το σύνολο των δικαιωμάτων του παιδιού, β) το σύνολο των τομέων της κοινωνικής ζωής του. Προτείνεται, επίσης, η διαμόρφωση ιδιαίτερου κωδικού στον προϋπολογισμό για τη χρηματοδότη του συνόλου των κρατικών πολιτικών που αφορούν το παιδί καθώς και του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Παιδική Ηλικία τόσο σε επίπεδο κεντρικής κυβέρνησης (κρατικός προϋπολογισμός) όσο και στο επίπεδο των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης/Ο.Τ.Α. (προϋπολογισμός κάθε Δήμου και κάθε Περιφέρειας) και των προϋπολογισμών των λοιπών δημοσίων νομικών προσώπων. Σε νομοθετικό επίπεδο προτείνονται: Κύρωση του Νέου Προαιρετικού Πρωτοκόλλου, στο οποίο θεσπίζεται η δυνατότητα άμεσης και ατομικής υποβολής καταγγελιών στην Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Η κύρωσή του είναι εξαιρετικά σημαντική αφού προβλέπεται ότι καμία αναφορά σχετικά με την παραβίαση δικαιωμάτων του παιδιού δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή από την Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Παιδιού, εάν το Νέο αυτό Προαιρετικό Πρωτόκολλο δεν επικυρωθεί από την αντίστοιχη χώρα. Η κύρωση από την Ελλάδα αυτού του Πρωτοκόλλου ίσως να αποτελέσει ένα επιπρόσθετο μέσο πίεσης για την εφαρμογή των Δικαιωμάτων του Παιδιού στη χώρα μας, καθώς, μεταξύ άλλων, υπάρχει η πρόβλεψη συγκεκριμένης προθεσμίας για παροχή γραπτών εξηγήσεων από το κράτος κατά του οποίου έγινε η καταγγελία. Κύρωση όσων διεθνών κειμένων και συμβάσεων δεν έχουν ακόμα κυρωθεί. Εναρμόνιση της εθνικής νομοθεσίας σύμφωνα με τις παρατηρήσεις που πρόκειται να γίνουν επάνω στην 2η και 3η Έκθεση που υπέβαλλε η Ελλάδα για την εφαρμογή της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Δημιουργία Κώδικα Ανηλίκων - κωδικοποίηση της νομοθεσίας για ανηλίκους - καθώς οι διατάξεις για τους ανήλικους βρίσκονται διεσπαρμένες σε όλους τους κλάδους του δικαίου. Λοιπές Προτάσεις: Επανασύσταση του «Παρατηρητηρίου για τα Δικαιώματα του Παιδιού» ως Ανεξάρτητου Φορέα και όχι η ένταξή του σε κάποια Γενική Γραμματεία, με επαρκή προϋπολογισμό ώστε να λειτουργήσει ως κέντρο συντονισμού, προώθησης της επιστημονικής μελέτης της παιδικής ηλικίας, το οποίο θα αναλάβει τη σύνταξη της περιοδικής έκθεσης για την εφαρμογή της Σύμβασης, καθώς και τη συλλογή στοιχείων σχετικά με την εφαρμογή της σύμβαση για τα δικαιώματα του παιδιού. Ανάπτυξη πρωτοβουλιών για συνεργασία και ανάληψη πρωτοβουλιών από Μ.Κ.Ο., αποκεντρωμένες μονάδες του κράτους, εκκλησίας, επιχειρήσεων στα πλαίσια της κοινωνικής οικονομίας και της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης. Περισσότερες πληροφορίες Η πλήρης έκθεση «Η Κατάσταση των Παιδιών στην Ελλάδα 2012» (Αρχείο pdf 2,79Mb) The State of the Children in Greece Report 2012 - English Summary  (pdf file, 599Kb)

ΕΚΘΕΣΗ UNICEF ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ 2012

Η Ελληνική Εθνική Επιτροπή της UNICEF παρουσιάζει για πρώτη φορά την Έκθεση «Η Κατάσταση των Παιδιών στην Ελλάδα 2012» που συντάχθηκε για λογαριασμό της σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Αθηνών και σκιαγραφεί την κατάσταση των παιδιών στην Ελλάδα σήμερα. Η Έκθεση εξετάζει το βαθμό που η ελληνική νομοθεσία και πολιτικές συμβάλλουν στη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των παιδιών και συγκλίνουν προς τις επιταγές της Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Παιδιού. Εξετάζονται ομάδες παιδιών που επηρεάζονται από συνθήκες φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού και δίνεται μια γενική εικόνα των επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης στα παιδιά. Η έκθεση καταλήγει σε προτάσεις για στοχευμένες πολιτικές αντιμετώπισης από την πολιτεία για τη βελτίωση της θέσης των παιδιών. Τα κύρια σημεία της Έκθεσης είναι τα εξής: Δημογραφικά Ο πληθυσμός των παιδιών στην Ελλάδα μειώθηκε από 32% του συνολικού πληθυσμού το 1961 σε 19% το 2001 και 17,4% το 2011 σύμφωνα με εκτιμήσεις. Τα νοικοκυριά στην Ελλάδα από το 1960 και μετά συρρικνώθηκαν κατά ένα μέλος, από 3,78 το 1961 σε 2,65 μέλη ανά νοικοκυριό το 2009. Μεταξύ 1991 και 2001 το ποσοστό των νοικοκυριών χωρίς παιδιά κάτω των 15 ετών αυξήθηκε κατά 27,5%. Τα παιδιά στην Ελλάδα, σήμερα, αποτελούν μια ηλικιακή μειονότητα σε ένα πληθυσμό που διαρκώς γερνάει. Τα διαζύγια στην Ελλάδα από το 0,7/ ανά χίλιους κατοίκους που βρίσκονταν το1981, έχουν φτάσει το 2008 στο 1,2. Στο 61,4% τουλάχιστον των διαζυγίων υπάρχουν παιδιά. Κατάσταση των Δικαιωμάτων του Παιδιού Σύμβαση Ύστερα από την σύμφωνη γνώμη της Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Παιδιού του Ο.Η.Ε. η Ελλάδα κατέθεσε σε ενιαίο κείμενο την 2η και 3η περιοδική έκθεση για τα Δικαιώματα του Παιδιού το 2009. Εδώ παρατηρείται κάποια πρόοδος, κυρίως στο ζήτημα της νομοθετικής εναρμόνισης του ελληνικού θεσμικού πλαισίου συγκριτικά με όσα είχαν επισημανθεί από την Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Παιδιού το 2002. Ωστόσο, το πρόβλημα της αξιολόγησης της εφαρμογής της Σύμβασης παραμένει. Στο αίτημα της Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Παιδιού για παροχή πρόσθετων στοιχείων πάνω στην 2η και την 3η περιοδική έκθεση της χώρας μας τονίζεται η αναγκαιότητα ύπαρξης συγκεκριμένου σχεδίου για τα δικαιώματα του παιδιού, το οποίο προϋποθέτει τόσο την ύπαρξη αντίστοιχων δομών και φορέων για την εφαρμογή του, όσο και την παροχή συγκεκριμένων, συστηματικών και όχι αποσπασματικών στοιχείων για μια σειρά από επιμέρους ζητήματα που αφορούν την εφαρμογή της Σύμβασης. Παιδική Εργασία Η παιδική εργασία είναι δύσκολο να εντοπιστεί, καθώς η κοινωνική πραγματικότητα είναι ότι συχνά τα παιδιά πέφτουν θύματα εκμετάλλευσης από το ίδιο το οικογενειακό τους περιβάλλον. Αν και σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Εργασίας, στα οποία αναφέρεται ο Συνήγορος του Παιδιού, κάθε χρόνο εκδίδονται μόνο 1.500 βιβλιάρια εργασίας ανηλίκων περίπου, η ΕΛ.ΣΤΑΤ. υπολογίζει τον αριθμό των εργαζομένων ηλικίας 15 ως 18 χρόνων σε 8.886 (2011). Λαμβάνοντας όμως υπόψη τον αριθμό της σχολικής διαρροής σε συνάρτηση με τις εκτιμήσεις του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, ότι 70% των μαθητών που διακόπτουν το σχολείο εισέρχονται στην αγορά εργασίας, ο Συνήγορος του Παιδιού υπολογίζει ότι στην πραγματικότητα οι ανήλικοι εργαζόμενοι στην Ελλάδα ξεπερνούν τις 100.000. Υγεία Στην Ελλάδα τόσο η παιδική, όσο και η βρεφική θνησιμότητα, εμφανίζουν χαμηλότερα ποσοστά σε σχέση αφενός με το μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αφετέρου με αυτόν των χωρών της Ευρωζώνης. Ενδεικτικό της δραματικής μείωσης της παιδικής θνησιμότητας στην Ελλάδα αποτελεί, σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας, η μείωση του αριθμού των θανάτων ανά 1.000 παιδιά ηλικίας από 1 έως 5 ετών από 11,5 το 1990 σε 4,1 το 2010. Η Ελλάδα εμφανίζει όμως μεγαλύτερο ποσοστό λιποβαρών βρεφών ανά συνολικές γεννήσεις σε σχέση με το μέσο όρο των χωρών του Ο.Ο.Σ.Α., με την τάση να είναι αυξητική τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα από το 1995 και έπειτα. Τα ποσοστά ανοσοποίησης (εμβολιασμού) των παιδιών αντιπροσωπεύουν το επίπεδο λήψης μέτρων πρόληψης και προώθησης της υγείας τους. Οι βασικοί δείκτες εμβολιασμού που έχει υιοθετήσει η Παγκόσμια Τράπεζα αναφέρονται στον εμβολιασμό για Ιλαρά και για Διφθερίτιδα, Τέτανο και Κοκίτη (DPT). Και στις δυο περιπτώσεις η Ελλάδα εμφανίζει υψηλότερα ποσοστά σε σχέση με το Μ.Ο. της Ε.Ε. και της Ευρωζώνης, τα οποία για το έτος 2010 αγγίζουν το 100% των παιδιών ηλικίας 12-23 μηνών. Παρόλα αυτά διαπιστώνεται ευρεία ανταπόκριση σε πρωτοβουλίες δωρεάν εμβολιασμού, όποτε αυτές πραγματοποιούνται από φορείς, ιδιαίτερα για τα παιδιά ευπαθών κοινωνικών ομάδων. Εκπαίδευση Το σχολείο αποτελεί τον κατ’ εξοχή κοινωνικό χώρο εμφάνισης και δράσης του παιδιού. Το 94% των παιδιών φοιτούν στα δημόσια σχολεία. Η χώρα έχει την μεγαλύτερη αναλογία διδασκόντων-μαθητών, 1 προς 8,6 σε σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες και τον χαμηλότερο στην Ευρώπη (17) αριθμό μαθητών ανά τμήμα. Η σχολική διαρροή μειώνεται διαχρονικά και υπολογίζεται σε 13,7 το 2010 με 14,1 μέσο όρο στην Ε.Ε. Η μαθητική διαρροή στην κατώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση (Γυμνάσιο) παρουσιάζει πτωτική τάση την τελευταία εικοσαετία. Παραμερίζοντας τα καθαρά εκπαιδευτικά μειονεκτήματα της μαθητικής διαρροής, πρέπει να τονιστεί η σημαντική συσχέτιση που αυτή εμφανίζει με φαινόμενα όπως η παιδική παραβατικότητα και η παιδική εργασία. Στο στάδιο πριν την υποχρεωτική εκπαίδευση, στην Ελλάδα το ποσοστό συμμετοχής σε αυτή 70,3% (παιδιά ηλικίας 4 ετών μέχρι την έναρξη της υποχρεωτικής εκπαίδευσης) παρουσιάζει σημαντική απόκλιση έναντι του μέσου όρου των 27 κρατών της Ε.Ε. (91,2%). Το ποσοστό των παιδιών που εγγράφονται στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση είναι υψηλό και παρουσιάζει ανοδική πορεία τα τελευταία χρόνια συγκλίνοντας με το μέσο όρο του ποσοστού των χωρών της Ευρωζώνης. Ως προς τις εκπαιδευτικές επιδόσεις, σύμφωνα με τα αποτελέσματα του διεθνούς προγράμματος αξιολόγησης PISA 2009 του Ο.Ο.Σ.Α., η Ελλάδα και στα τρία πεδία αξιολόγησης (αναγνωστικός, μαθηματικός και επιστημονικός εγγραμματισμός) επιτυγχάνει αποτελέσματα κάτω της μέσης επίδοσης των χωρών του Ο.Ο.Σ.Α. Φτώχεια και παιδί Επί της ουσίας τα παιδιά εγγράφονται στις μετρήσεις της φτώχειας ως διαβιούντα σε νοικοκυριά που εμπίπτουν στην κατηγορία των φτωχών. Στις περισσότερες χώρες της Ε.Ε. τα ποσοστά της παιδικής φτώχειας αυξήθηκαν. Στις δύο μεγαλύτερες χώρες και οικονομίες της ευρωζώνης, τη Γαλλίας και τη Γερμανίας σημειώνουν τη μεγαλύτερη αύξηση. Τα μονογονεϊκά νοικοκυριά επηρεάζονται περισσότερο από την φτώχεια. Στην ίδια ομάδα των φτωχών νοικοκυριών με παιδιά, εμφανίζονται διαφορές, ανάλογα με την ηλικία του παιδιού. Στην ηλικία εκείνη, όπως η εφηβεία κατά την οποία η ψυχολογία, οι ανάγκες και οι ανησυχίες του παιδιού διευρύνονται, το φτωχό νοικοκυριό φαίνεται να πιέζεται περισσότερο να ανταπεξέλθει στην ικανοποίηση. Το ποσοστό της παιδικής φτώχειας στην Ελλάδα είναι 23% ενώ αντίστοιχα για το σύνολο της Ευρώπης είναι 20,5%. Στην χαμηλότερη θέση είναι η Βουλγαρία με 26,8% και στην καλύτερη θέση η Δανία με 10,9% (Eurostat, 2010). Οι ανήλικοι κάτω από το όριο της φτώχειας στην Ελλάδα υπολογίζονται σε 439.000 (Eurostat, 2010). Φτωχά νοικοκυριά είναι το 20,1% του συνόλου. Το 33,4% των φτωχών νοικοκυριών είναι μονογονεϊκά. Το 2010 το 28,7% των νοικοκυριών με παιδιά βρισκόντουσαν σε φτώχεια ή κοινωνικό αποκλεισμό. Ιδιαίτερα στα νοικοκυριά με παιδιά 12-17 ετών το ποσοστό εκτινάσσεται στο 34,7% (Eurostat). Παιδική φτώχεια και Υγεία Στα φτωχά παιδιά οι πιθανότητες να εκδηλωθούν προβλήματα υγείας είναι περισσότερες και συγκριτικά προς τα μη φτωχά είναι δυνατό να εμφανίσουν μεγαλύτερες υστερήσεις στην νοητική και κοινωνικο-συναισθηματική ανάπτυξη, ιδιαίτερα όταν η φτώχεια είναι μακροχρόνια. Τα φτωχά παιδιά στην Ελλάδα έχουν περισσότερες πιθανότητες να υποσιτιστούν και να ταλαιπωρηθούν από την έλλειψη θέρμανσης ή την υγρασία στο σπίτι, από ότι τα μη φτωχά. Σύμφωνα με στοιχεία ο θόρυβος και η στενότητα χώρου είναι δύο παράγοντες που αυξάνουν την πίεση και τo ψυχολογικό στρες στα παιδιά. Στην Ελλάδα σημειώνεται μεγαλύτερη στενότητα χώρου στη κατοικία συγκριτικά με την υπόλοιπη Ευρώπη. Συνθήκες διαβίωσης - κατοικίας Μεταξύ των φτωχών νοικοκυριών με παιδιά, το 21,6% είναι οικονομικά αδύναμα για διατροφή με κοτόπουλο, κρέας, ψάρι ή λαχανικά ίσης θρεπτικής αξίας, το 37,1% δεν έχει ικανοποιητική θέρμανση, το 27,8% έχει υγρασία στους τοίχους ή σάπια κουφώματα και το 23,2% περιβαλλοντικό πρόβλημα (από βιομηχανίες και κυκλοφορία αυτοκινήτων). Το 46,7% των ανηλίκων σε φτωχά νοικοκυριά αντιμετωπίζουν στενότητα χώρου στην κατοικία τους. Το ποσοστό εκτινάσσεται στο 51,6% στις ηλικίες 6-11 ετών. Παιδική φτώχεια και εκπαίδευση - απασχόληση Το χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης αποτελεί έναν παράγοντα που προκαλεί και αναπαράγει τη φτώχεια. Οι φτωχοί στην Ελλάδα εμφανίζουν ιδιαίτερα χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης συγκριτικά με τον υπόλοιπο πληθυσμό. Η χαμηλή ένταση απασχόλησης πλήττει σε μεγαλύτερο βαθμό τα παιδιά που ζουν σε φτωχά μονογονεϊκά νοικοκυριά και στις εισοδηματικά ασθενέστερες φτωχές ομάδες (μικρότερο του 50% και του 40% του μέσου διαθέσιμου εισοδήματος). Η Ελλάδα έχει το υψηλότερο ποσοστό των φτωχών εργαζομένων (13,8%) στην Ευρωζώνη(8.2%) και δεύτερο στην Ευρωπαϊκή Ένωση (8.5%), στοιχείο που υποδηλώνει, ότι το εισόδημα από την εργασία δεν εξασφαλίζει και την έξοδο από την φτώχεια. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 81,5% των φτωχών νοικοκυριών με παιδιά έχουν αδυναμία πληρωμής μιας εβδομάδας διακοπών (Eurostat, 2010). Στα νοικοκυριά με παιδιά έως 16 ετών το 16,8% του εισοδήματος πηγαίνει στα είδη διατροφής, το 13% στις μεταφορές, το 10,4% στη στέγαση, ύδρευση κ.λπ. της κατοικίας, το 6,1% σε αναψυχή – πολιτισμό και το 5,9% στην εκπαίδευση. Κοινωνικές παροχές και ανταποδοτικότητα Η αποτελεσματικότητα των δαπανών για τη κοινωνική προστασία στην αντιμετώπιση της φτώχειας και του αποκλεισμού δεν είναι ικανοποιητική. Ενώ οι δαπάνες αυξάνονταν (15% τα τελευταία 15 χρόνια), το ποσοστό των Ελλήνων που ζούσαν κάτω από το όριο φτώχειας παρέμεινε σταθερό. Η κύρια ομάδα που επωφελείται, ως ένα βαθμό, από τις κοινωνικές μεταβιβάσεις είναι τα άτομα ηλικίας 65 χρονών και άνω. Η κατανομή των δαπανών για τη κοινωνική προστασία επικεντρώνεται στις συντάξεις και τα επιδόματα ασθενείας, που καταλαμβάνουν το 70% του συνόλου. Ενώ οι συνολικές κοινωνικές μεταβιβάσεις στο διάστημα 2000 με 2009 αυξήθηκαν κατά 4,6 ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ, για την οικογένεια-παιδιά παρέμειναν σταθερές. Ο κίνδυνος της φτώχειας στην παιδική ηλικία μειώνεται μετά τις κοινωνικές μεταβιβάσεις (συντάξεις, επιδόματα) από 29,1% σε 23% μόνο, όταν στην Ευρώπη μειώνεται από 37,1% σε 20,5%. Ενώ οι δαπάνες για κοινωνική προστασία αυξήθηκαν από 22,7% του ΑΕΠ το 2000 σε 27,3% το 2009 (Eurostat) οι δαπάνες για την οικογένεια και το παιδί έμειναν σταθερές από 1,7% σε 1,8% του ΑΕΠ. Το 70,5% των δαπανών κοινωνικής προστασίας πηγαίνει στο γήρας και τις ασθένειες, ενώ στην οικογένεια-παιδιά πηγαίνει μόνο το 6,7%. Οι δαπάνες κοινωνικής προστασίας στην Ελλάδα συμπεριλαμβανομένου του διοικητικού κόστους είναι 27,97%, ενώ στην Ευρώπη 30,19%. Πρώτη η Γαλλία 33,06%, ακολουθεί η Ολλανδία 31,6%. Τελευταίες η Εσθονία 19,19% και Σλοβακία 18,81%. Οι δαπάνες κοινωνικής προστασίας για οικογένεια-παιδιά στην Ελλάδα είναι 1,8%. Στην ΕΕ είναι 2,3% με καλύτερο το Λουξεμβούργο 4% και χειρότερες την Ιταλία, Ολλανδία 1,4% και 1,3% αντίστοιχα. Οι κατά κεφαλήν δαπάνες κοινωνικής προστασίας το 2009 για οικογένεια-παιδιά στην Ελλάδα ήταν (σε τιμές 2000) 302ευρώ, στην ΕΕ 477ευρώ, στο Λουξεμβούργο (καλύτερη θέση) 2.532ευρώ και στη Σλοβακία (τελευταία θέση) 137ευρώ. Ειδικές ομάδες παιδιών Η παρουσία των μεταναστών, κυρίως από το 1990 και μετά, έχει αυξήσει τον πληθυσμό της χώρας κατά περίπου 1 εκατομμύριο. Αντίστοιχα για το 2010, υπολογίζεται, ότι σχεδόν 200,000 παιδιά ηλικίας έως 17 ετών (το 10% του συνόλου) που ζουν στην χώρα προέρχονται από οικογένειες μεταναστών. Οι μετανάστες αλβανικής καταγωγής το 2001 αποτελούσαν το 57,5% του συνόλου των μεταναστών στην χώρα. Επιπρόσθετα, στην απογραφή του 2001, η ομάδα αυτή αντιπροσώπευε το μεγαλύτερο ποσοστό στην παιδική ηλικία. Οι μετανάστες είναι η πρώτη ομάδα που φάνηκε να πλήττεται από την οικονομική κρίση. Ήδη από το 2008, όλοι οι κοινωνικοί παρουσίαζαν επιδείνωση. Η φτώχεια είναι γενικό χαρακτηριστικό των Ρομά. Το στεγαστικό αποτελεί κεντρικό ζήτημα στην επιδίωξη ενσωμάτωσης και αιτία συγκρούσεων μεταξύ Ρομά και τοπικών και κεντρικών αρχών. Η πρόσβαση σε υπηρεσίες που σχετίζονται με την υγεία, γενικά, συντελεί στα αυξημένα ποσοστά βρεφικής και παιδικής θνησιμότητας και σε χαμηλότερο προσδόκιμο ζωής. Παρά τις σημαντικές βελτιώσεις που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια η συμμετοχή τους στην εκπαίδευση παραμένει χαμηλή. Η Ελλάδα τα τελευταία χρόνια έχει συγκεντρώσει 6 καταδίκες για παραβιάσεις δικαιωμάτων των Ρομά. Από τα θύματα του trafficking (στοιχεία Ελληνικής Αστυνομίας) για 1.000 περιπτώσεις 2003-2011, το 33% προέρχονται από Ρουμανία το 20,6% από Ρωσία το 16,3% από Βουλγαρία, το 10,1% από άλλες χώρες πρώην ΕΣΣΔ, το 6% από Ουκρανία, το 4,4% από Νιγηρία. Τα στοιχεία για τα παιδιά είναι αποσπασματικά με 21 καταγεγραμμένες περιπτώσεις 2005-2007 οι περισσότερες από τη Ρουμανία. Τα παιδιά του δρόμου προέρχονται κυρίως από Αλβανία, Ρουμανία, Βουλγαρία και Έλληνες Ρομά (χριστιανοί και μουσουλμάνοι). Τα παιδιά του δρόμου και το trafficking είναι φαινόμενα που σχετίζονται με τη φτώχεια. Παιδιά με αναπηρίες Αν και ο ακριβής αριθμός δεν είναι γνωστός υπολογίζονταν από την ΕΛΣΤΑΤ σε 18.300 (2002). Το 26,3% παιδιών με αναπηρία φοιτούν στο Δημοτικό, το 28,1% σε άλλο είδος εκπαίδευσης, το 23,1% σε ΕΕΕΚ (Εργαστήρια Επαγγελματικής Εκπαίδευσης). Στοιχεία από διαφορετικές πηγές ανεβάζουν τον αριθμό των ασυνόδευτων και χωρισμένων από την οικογένειά τους ανήλικων μεταναστών από 1.000 μέχρι και 6.000 τον χρόνο. Τα παιδιά αυτά αντιμετωπίζουν περιορισμούς τόσο από τις ανάγκες της παιδικής τους ηλικίας όσο και από τις συνθήκες του πρόσφυγα. Το γεγονός ότι για διάφορους λόγους δεν καταφεύγουν όλα σε αιτήσεις ασύλου αυξάνει τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν. Οι αιτήσεις ασύλου από ανήλικους το 2011 ήταν 555. Το 2010 ήταν 465 με 145 από αυτούς να είναι ασυνόδευτοι ανήλικοι (Eurostat). Ανήλικοι παραβάτες Στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια με τις αλλαγές στους νόμους για την ποινική μεταχείριση των ανηλίκων, τα παιδιά παραβάτες που καταδικάσθηκαν σε αναμορφωτικά και άλλα μέτρα έχουν μειωθεί την τελευταία δεκαετία πάνω από 50%. Από την ανάλυση των αδικημάτων των καταδικασθέντων ανηλίκων προκύπτει, ότι οι παραβιάσεις αυτοκινήτων και η παράνομη είσοδος και παραμονή στη χώρα αποτελούσαν το 84% των περιπτώσεων για τα παιδιά ηλικίας 14-18 ετών. Στους υποβληθέντες σε αναμορφωτικά και θεραπευτικά μέτρα, για το έτος 2009, το 75% των ποινών αφορά σε αδικήματα για παραβιάσεις αυτοκινήτων, ενώ στο έσχατο σωφρονιστικό μέτρο, του περιορισμού σε κατάστημα, οι περισσότερες ποινές ήταν για κλοπές πάσης φύσεως. Οι αλλαγές που έχουν συντελεστεί τις τελευταίες δεκαετίες στην απονομή της δικαιοσύνης των ανηλίκων σε συνδυασμό με τον γενικότερο χαρακτήρα των πράξεων των ανήλικων οδηγεί στην επιβολή ηπιότερων αναμορφωτικών μέτρων. Από πρόσφατα στοιχεία του Υπουργείου Δικαιοσύνης, το 2012 ο αριθμός των ανήλικων κρατουμένων ανέρχεται στα 582 άτομα. Οι αλλοδαποί αποτελούν το 80% των ανήλικων κατάδικων και υπόδικων. Από στοιχεία του υπουργείου Δικαιοσύνης για το 2011, το 30% των κρατούμενων ήταν Αλβανικής καταγωγής, το 11% από το Αφγανιστάν, το 9% από το Πακιστάν και το 8% από την Παλαιστίνη. Συνολικά το 59% προερχόταν από μουσουλμανικές χώρες της Βόρειας Αφρικής και της Ασίας. Μια σημαντική προσπάθεια γίνεται στις εκπαιδευτικές μονάδες που λειτουργούν στα καταστήματα. Εμφανίζουν σημαντικά ποσοστά συμμετοχής και καταγράφουν αξιοσημείωτες επιτυχίες. Οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στα παιδιά Οι επιπτώσεις δεν έχουν αποτυπωθεί στους κοινωνικούς δείκτες των στατιστικών αρχών. Οι κατεξοχήν κοινωνικές ομάδες που πλήττονται άμεσα από τις οικονομικές διακυμάνσεις είναι οι πλέον ευάλωτες: φτωχοί, κοινωνικά αποκλεισμένοι, μετανάστες, μονογονεϊκές οικογένειες. Η ανεργία, οι περικοπές σε μισθούς και συντάξεις σε συνδυασμό με τις αυξανόμενες φορολογικές επιβαρύνσεις των νοικοκυριών, πιέζει προς καθοδικές οικονομικές-κοινωνικές τροχιές και τα μεσαία στρώματα, ακόμα περισσότερο νοικοκυριά που είναι εκτεθειμένα σε δάνεια και λοιπές πιστώσεις. Το μεγαλύτερο πρόβλημα που θα αντιμετωπίσει η ελληνική κοινωνία τα επόμενα χρόνια θα είναι η κοινωνική συνοχή. Στην Ελλάδα, τα κοινωνικά δίκτυα και μάλιστα η οικογένεια, κάλυπταν τις ελλείψεις του ατελούς κράτους πρόνοιας και αποτελούσαν το ανάχωμα ώστε να προστατευθούν μερικώς τα φτωχά και μη νοικοκυριά από συνθήκες σοβαρής αποστέρησης και κοινωνικού αποκλεισμού. Σύμφωνα με δημοσιεύματα έγκυρων φύλλων εκτιμάται ότι το 2011 σημειώθηκε μείωση των γεννήσεων. Παράλληλα, τα παιδιά στην Ελλάδα ζουν σε ένα περισσότερο βίαιο περιβάλλον. Από το 2008 μέχρι το 2010, η εγκληματικότητα στην χώρα αυξήθηκε πάνω από 40%, ενώ και για το 2011 αναμένεται περαιτέρω αύξηση. Ο σχολικός εκφοβισμός έχει αυξηθεί 74% από 2002 μέχρι το 2010. Ταυτόχρονα, έχει σημειωθεί και αύξηση της εγκληματικότητας ανηλίκων. Το άγχος, το στρες είναι πιθανό να οδηγήσουν στην εκδήλωση ποικίλων ψυχοσωματικών συμπτωμάτων, επηρεάζοντας όλη την οικογένεια. Αυτές οι συνθήκες ψυχολογικής αστάθειας στην οικογένεια είναι δυνατόν να οδηγήσουν σε αδιαφορία, παραμέληση ή ακόμα και σε πιο βίαιες αντιδράσεις από την πλευρά των γονέων και να προκληθούν ψυχοσωματικές βλάβες στα παιδιά και αντιδραστικές συμπεριφορές. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα παιδιά θύματα και θύτες σχολικού εκφοβισμού αναφέρουν ότι έχουν συναισθηματική στήριξη από τους γονείς τους σε χαμηλότερο βαθμό από τα άλλα παιδιά. Οι παραπάνω συνθήκες είναι δυνατόν να συμβούν σε φτωχά και μη νοικοκυριά που βρίσκονται αντιμέτωπα με την ανεργία και την μείωση των εισοδημάτων. Είναι, δε, πιθανόν να συμβούν σε κάποιο βαθμό και σε νοικοκυριά τα οποία δεν αντιμετωπίζουν άμεσους κινδύνους, αλλά αντιδρούν μέσα από τη περιρρέουσα ατμόσφαιρα και το γενικό αίσθημα ανασφάλειας. Τα κρούσματα λιποθυμίας μαθητών από υποσιτισμό που οδήγησαν στην παροχή δωρεάν μικρογευμάτων σε ορισμένα σχολεία, είναι ένα σύμπτωμα των συνθηκών απόλυτης φτώχειας που βιώνουν κάποια παιδιά. Παιδιά που ανήκουν σε πιο ευάλωτες ομάδες μπορεί να βιώσουν συνθήκες ακραίας φτώχειας. Η ψυχολογική αστάθεια στην οικογένεια επηρεάζει άμεσα την ψυχολογία και συμπεριφορά των παιδιών σε όλες τις κοινωνικές ομάδες. Η ρήξη των κοινωνικών δεσμών μπορεί να αναδείξει ακραίες συνθήκες φτώχειας και αποκλεισμού που θα δοκιμάσουν όλη τη κοινωνία. Μέτρα και προτάσεις για τη βελτίωση της κατάστασης των παιδιών Η έκθεση καταλήγει σε συγκεκριμένες προτάσεις προς την πολιτεία για τη βελτίωση της κατάστασης των παιδιών στην Ελλάδα. Δημιουργία Εθνικού Παρατηρητηρίου κατά της Φτώχειας και του Κοινωνικού Αποκλεισμού Πρόσβαση σε Κοινωνικές Υπηρεσίες και Υπηρεσίες Υγείας Ενίσχυση του τομέα της Παιδείας, προστασία των παιδιών Ρομά και ενσωμάτωση των παιδιών των μεταναστών. Ενίσχυση των φορέων ειδικών δομών για τα παιδιά με αναπηρίες με προσωπικό και πόρους. Να δημιουργηθεί ο θεσμός της «Κοινωνικής Κατοικίας» για άτομα ή νοικοκυριά που αντιμετωπίζουν πρόβλημα έλλειψης στέγης. Αυστηρότερος έλεγχος της παιδικής εργασίας και εκπαίδευση των υπαλλήλων των αρμοδίων υπηρεσιών. Διευκόλυνση των υιοθεσιών και της αναδοχής με παράλληλη καταπολέμηση των παράνομων υιοθεσιών. Αύξηση του ορίου ηλικίας προστασίας στα 18 αντί τα 17 για τα θύματα σεξουαλικής κακοποίησης. Εθνικό μητρώο καταγραφής παιδικής κακοποίησης. Ενίσχυση των δομών περίθαλψης, αποκατάστασης, μέτρα για την πρόληψη και την αποτροπή. Δικαιοσύνη ανηλίκων - Αύξηση ορίου στα 18 αντί στα 17 του ορίου ανηλικότητας, αποποινικοποίηση της επαιτείας ανηλίκων, αξιολόγηση των δομών πρόληψης και καταστολής της εγκληματικότητας ανηλίκων. Συμφιλίωση οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής Ελαστικό ωράριο εργασίας στις επιχειρήσεις σύμφωνα με τις οικογενειακές υποχρεώσεις. Ενημέρωση ευαισθητοποίηση των εργαζομένων σχετικά με τη χρήση διαφόρων αδειών και ενθάρρυνση της άδειας πατρότητας. Διευκόλυνση εγκύων εργαζομένων για προγεννητικές εξετάσεις, για μαθήματα τοκετού και θεσμοθέτηση διακοπών εργασίας για θηλασμό σε ειδικό χώρο των επιχειρήσεων. Υποστήριξη των μητέρων από τα μαιευτήρια και τις επιχειρήσεις κατά τη λοχεία και προώθηση των Φιλικών προς τα Παιδιά Νοσοκομείων. Δημιουργία δομών στήριξης για υπηρεσίες φύλαξης παιδιών σύμφωνα με τις ανάγκες των γονέων - εργαζομένων. Ένταξη της Διάστασης της Παιδικής Φτώχειας οριζόντια στις Δημόσιες Πολιτικές (mainstreaming). Πλήρης υλοποίηση και εφαρμογή της Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Παιδιού. Δωρεάν γεύματα στα σχολεία, παροχή σχολικών ειδών πρώτης ανάγκης, ενίσχυση αθλητικών και πολιτιστικών δραστηριοτήτων στο σχολείο για την αντιμετώπιση των αρνητικών συναισθημάτων που δημιουργούν στα παιδιά η φτώχεια και γενικότερα οι δυσμενείς κοινωνικοοικονομικές συνθήκες. Μετάβαση από την ιδρυματική μέριμνα στην φροντίδα από ανάδοχους γονείς. Ενθάρρυνση του θεσμού της υιοθεσίας με θετική στάση απέναντι στην αποϊδρυματοποίηση. Έτσι προτείνονται: Στα πλαίσια κάθε πολιτικής από οποιοδήποτε φορέα δημόσιο ή ιδιωτικό να υπάρχει οριζόντια πρόβλεψη και επικέντρωση στα θέματα που αφορούν το παιδί και την παιδική ηλικία(child mainstreaming). Στο παραπάνω πλαίσιο, προτείνεται ο σχεδιασμός και εφαρμογή ενός «Σχεδίου Δράσης για την Παιδική Ηλικία και τα Δικαιώματα του Παιδιού», το οποίο θα καταλαμβάνει: α) το σύνολο των δικαιωμάτων του παιδιού, β) το σύνολο των τομέων της κοινωνικής ζωής του. Προτείνεται, επίσης, η διαμόρφωση ιδιαίτερου κωδικού στον προϋπολογισμό για τη χρηματοδότη του συνόλου των κρατικών πολιτικών που αφορούν το παιδί καθώς και του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Παιδική Ηλικία τόσο σε επίπεδο κεντρικής κυβέρνησης (κρατικός προϋπολογισμός) όσο και στο επίπεδο των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης/Ο.Τ.Α. (προϋπολογισμός κάθε Δήμου και κάθε Περιφέρειας) και των προϋπολογισμών των λοιπών δημοσίων νομικών προσώπων. Σε νομοθετικό επίπεδο προτείνονται: Κύρωση του Νέου Προαιρετικού Πρωτοκόλλου, στο οποίο θεσπίζεται η δυνατότητα άμεσης και ατομικής υποβολής καταγγελιών στην Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Η κύρωσή του είναι εξαιρετικά σημαντική αφού προβλέπεται ότι καμία αναφορά σχετικά με την παραβίαση δικαιωμάτων του παιδιού δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή από την Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Παιδιού, εάν το Νέο αυτό Προαιρετικό Πρωτόκολλο δεν επικυρωθεί από την αντίστοιχη χώρα. Η κύρωση από την Ελλάδα αυτού του Πρωτοκόλλου ίσως να αποτελέσει ένα επιπρόσθετο μέσο πίεσης για την εφαρμογή των Δικαιωμάτων του Παιδιού στη χώρα μας, καθώς, μεταξύ άλλων, υπάρχει η πρόβλεψη συγκεκριμένης προθεσμίας για παροχή γραπτών εξηγήσεων από το κράτος κατά του οποίου έγινε η καταγγελία. Κύρωση όσων διεθνών κειμένων και συμβάσεων δεν έχουν ακόμα κυρωθεί. Εναρμόνιση της εθνικής νομοθεσίας σύμφωνα με τις παρατηρήσεις που πρόκειται να γίνουν επάνω στην 2η και 3η Έκθεση που υπέβαλλε η Ελλάδα για την εφαρμογή της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Δημιουργία Κώδικα Ανηλίκων - κωδικοποίηση της νομοθεσίας για ανηλίκους - καθώς οι διατάξεις για τους ανήλικους βρίσκονται διεσπαρμένες σε όλους τους κλάδους του δικαίου. Λοιπές Προτάσεις: Επανασύσταση του «Παρατηρητηρίου για τα Δικαιώματα του Παιδιού» ως Ανεξάρτητου Φορέα και όχι η ένταξή του σε κάποια Γενική Γραμματεία, με επαρκή προϋπολογισμό ώστε να λειτουργήσει ως κέντρο συντονισμού, προώθησης της επιστημονικής μελέτης της παιδικής ηλικίας, το οποίο θα αναλάβει τη σύνταξη της περιοδικής έκθεσης για την εφαρμογή της Σύμβασης, καθώς και τη συλλογή στοιχείων σχετικά με την εφαρμογή της σύμβαση για τα δικαιώματα του παιδιού. Ανάπτυξη πρωτοβουλιών για συνεργασία και ανάληψη πρωτοβουλιών από Μ.Κ.Ο., αποκεντρωμένες μονάδες του κράτους, εκκλησίας, επιχειρήσεων στα πλαίσια της κοινωνικής οικονομίας και της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης. Περισσότερες πληροφορίες Η πλήρης έκθεση «Η Κατάσταση των Παιδιών στην Ελλάδα 2012» (Αρχείο pdf 2,79Mb) The State of the Children in Greece Report 2012 - English Summary  (pdf file, 599Kb)